تهران: سیار: سنت مبارک نقد شعر هیات ایجاد شود/ در گذشته هر شاعری موسیقی‌دان بود

به گزارش حلقه وصل، اردوی تکمیلی آموزشی شعر «آفتابگردان‌ها» به روز سوم رسید.

یکی از برنامه های سومین روز از اولین اردوی تکمیلی آفتابگردانهای موسسه شهرستان ادب نشست شعر و موسیقی بود که با حضور محمد مهدی سیار، محمد حسین سمیعی خواننده و آهنگساز و محسن صفایی کارشناس حوزه موسیقی برگزار شد.

محمدمهدی سیار در ابتدای این نشست با بیان همراهی شعر و موسیقی در تاریخ ادبیات، گفت: در گذشته هر شاعری موسیقی‌دان بود و به مرور زمان این دو رشته از هم جدا شدند ولی هم چنان آثار آن ارتباط مانده است.

شاعر کتاب «بی خوابی عمیق» اضافه کرد: موسسه شهرستان ادب در دوره های آفتابگردان با توجه به تخصصی بودن عرصه شعر تنها به تعلیم و تربیت شاعر به طور خاص توجه داشته است.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به جدایی موسیقی و شعر در هنر امروز در تمام این پنج دوره کارگاه موسیقی یا ترانه برگزار نشده است. چراکه معتقدیم شاعری آنقدر گسترده است که چند دوره باید بگذرد تا شاعر به تکامل برسد.

سیار گفت: براساس تحولات موسیقی امروز، از اردیبهشت ماه امسال در شهرستان ادب دفتر موسیقی تاسیس شد و استودیوی کوچکی هم در این موسسه دایر شد تا واحد موسیقی شهرستان ادب کار خود را آغاز کند.

در ادامه امیرحسین سمیعی با اشاره به اینکه توجه دفتر موسیقی شهرستان به شعر است، بیان کرد: هدف ما تاثیرگذاری بلند مدت در عرصه موسیقی است و برای تولید موسیقی عجله نداریم. هم چنین اگر قرار باشد در رابطه با موضوع های مناسبتی کار کنیم، به کیفیت آثار تولیدی توجه ویژه خواهیم داشت.

مدیر دفتر موسیقی موسسه شهرستان ادب گفت: دفتر موسیقی شهرستان ادب در حوزه فعالیت شاعران با اهالی موسیقی، می تواند مشاوره ارائه دهد.

وی بیان کرد: اینگونه نیست که با توجه به اقبال عمومی به موسیقی پاپ حتما باید به آن بپردازیم. اگرچه تجربه نشان داده است، اثرگذاری موسیقی پاپ کمتر از ژانرهای دیگر است.

صفایی با بیان اینکه از منظر اجتماعی مسیر هنرمند نه یک متخصص بلکه به عنوان یک کنشگر بررسی می شود، گفت: با توجه به این موضوع بدون جایگاه شناسی دقیق نقش خود در بلبشوی فرهنگی و هنری نمی توان قدم برداریم.

این موسیقیدان ادامه داد: با مرور تاریخ موسیقی ایران به این نتیجه می رسیم که خلق آثار مهم هنری همزبان با اتفاقات مهم تاریخ رخ داده و این اتفاقات کمک شایانی کرده تا طیفی از آثار الگو ماندگار شوند.

وی افزود: اگر هرکس فهرستی از آثار موفق تهیه کند، عمده این آثار ناگفته های جامعه جامعه ما بودند چون شعر و موسیقی چیزی است که روی زبان جامعه جاری می شود و جامعه از زبان هنرمند می خواهد بشنود.

صفایی اظهار کرد: اگر امروز یک ابرموضوع را که جایش در شعر و ترانه خالی است، بخواهیم معرفی کنیم، شعر و موسیقی اجتماعی به معنای کامل است که شامل تمام آیین های اجتماعی می شود.

وی با بیان اینکه یکی از چیزهایی که می تواند هنر اجتماعی را نهادینه کند، قهرمان سازی است، گفت: قهرمان می تواند مخاطب را به دنبال خود بکشاند و در سال های اخیر جامعه ما بی قهرمان می شود در حالیکه درخصوص آن ها آثار هنری تولید نشده است.

صفایی گفت: یکی از ضعف های ما در عرصه موسیقی و شعر این است که به طور جدی به زبان محاوره نپرداختیم و در برهه ای از نظر ارتباط با مردم ضعیف عمل کردیم. امروزه گسترش رپ به دلیل خلا موسیقی اجتماعی است چراکه وقتی یک فضای اجتماعی در موسیقی خالی شد، با موسیقی کاذب تامین می شود.

*سنت مبارک نقد شعر هیات ایجاد شود

دیگربرنامه آخرین روز از اولین دوره اردوی تکمیلی آفتابگردانها جلسه نقد و بررسی شعر هیئت بود، در این نشست شاعران و مدیحه سرایانی چون محمد مهدی سیار، حاج جواد حیدری و حسن بیاتانی به ارائه دیدگاههای خود در رابطه با شعر هیئت پرداختند.

محمد مهدی سیار در ابتدای این نشست با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری به توجه شعرا به سرود و نوحه، اظهار داشت: در نظر داریم متون اشعار و نوحه 10مداح تازه نفس را مورد بررسی و نقد ادبی و محتوایی قرار دهیم و از این جهت کارنامه هیات های مذهبی نیز بررسی شود. حتی منتشر شدن این نقدها و راه افتادن این جریان و بعد تبدیل شدن آن به یک سنت مبارک، خود به خود ابزار نقد و بررسی و گفت و گو درباره شعر هیات ایجاد می شود.

وی بیان کرد: یکی از دلایل اینکه شعر هیات را تاریخ گذشته می دانند این است که شعر هیات چیزهایی دارد که در شعر پیشتاز ما وجود ندارد و هرچه شعر هیات رشد و تعالی داشته باشد شعر فارسی به بالندگی می رسد.

جواد حیدری نیز در ادامه با بیان اینکه ریشه آسیب های شعر اهل بیت(ع) قطع ارتباط با پیشینه خود است، گفت: به دنبال افزایش هیئات، تعداد شاعر و مداح نیز افزایش یافت و با بالارفتن کمیت نقص ها بیش تر می شود. بررسی آثار و سیره پیشکسوتان شعر ومداحی اهل بیت(ع) بسیار مهم است تا به عنوان الگوی جوانان قرار گیرند.

وی با تاکید براینکه در زمان جنگ نوحه های شاعران بود که در میان رزمندگان شوق شهادت ایجاد می کرد، تصریح کرد: در کار همه شاعران بزرگ آیینی چیزی به نام صداقت و اخلاص موج می زند و شعرهایشان از عمق دلشان برمی آمد.

مدیرمسئول مجمع شاعران اهل بیت(ع) با اشاره به اینکه یکی از ظرفیت های شعر هیات غزل ابتدای جلسه است، گفت: یکی از تاکیدات رهبری بر این است که شعر هیات تعلیمی باشد و یکی از بهترین جاهایی که می توان از این نوع شعر استفاده کرد، شعر ابتدایی مجلس روضه است.

حسن بیاتانی نیز دیگر صاحب نظر عرصه نوحه سرایی بود که در خصوص عامیانه سرایی شعر هیات اظهار داشت: شعر هیات پرمخاطب ترین گونه شعر فارسی است چون در مواقعی از سال مخاطب میلیونی دارد و: این نظام در درجه اول از شعرای جوان هیات که از اخلاص و انگیزه زیاد و تجربه کم برخوردارند، استفاده می کند و یکی از اتفاقات تازه این است که گفتمان هیات در انقلاب جریان سازی ایجاد کرده است.

وی خاطرنشان کرد: خیلی مهم است که در خصوص مباحث انقلابی در هیات محتوای روز و انقلابی وقتی وارد هیات می شود اما همراه با حفظ رابطه طولی باشد. رهبری چند سال پیش فرمودند از این نترسید که مخاطب شعر هیات نمی فهمند بلکه ذائقه شعری مستمع را شما باید بالا ببرید و این منشا اختلاف است به طوری که بعضی ها می گویند شعر هیات باید به گونه ای باشند که همه بفهمند در حالیکه شعر هیات خوب آن است که ظرافت های ادبی خود را داشته باشد.

*جدایی سره از ناسره

کلاس «اصول نقد شعر» دکتر محمدرضا تقی‎دخت همراه بود

محمدرضا تقی‎دخت با اشاره به تعریف نقد اظهار داشت: نقد در لغت به معنای جداکردن سکه های اصل از بدل است. در اصطلاح هم به معنای وارسی و بررسی کردن و برشمردن وجوه امتیاز و نقاط ضعف یک مطلب و موضوع است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نقد سه مرحله دارد، افزود: مرحله اول جدا کردن سره از ناسره و مرحله دوم داوری و قضاوت کردن است. هم چنین انتخاب کردنِ بهترین مفهوم و معرفی آن نیز مرحله سوم نقد است و هریک از این سه مرحله الزامات اخلاقی دارد که باید رعایت شود.

وی تصریح کرد: فرق ناقد و منتقد در این است که نقد عموما بی طرفانه و انتقاد عموما جانب دارانه است و منتقد بی طرف نیست. در ذات انتقاد نگاهی خرده گیرانه حاکم است و یکی از رهزنان بزرگ نقد در روزگار ما عدم توجه به این تفاوت است. یک ناقد باید حتما نگاهش به هر اثری عموما بی طرفانه و سازنده باشد.

تقی‌دخت با اشاره به تاریخ نقد خاطرنشان کرد: در ایران قبل از اسلام در حوزه نقد کتاب قابل توجهی نداریم. هرچند در بعضی کتب مثل گات ها نگاهی منتقدانه وجود دارد. بعد از اسلام سخنانی از شاعران در حوزه نقد باقی مانده است. مثلا فردوسی نسبت به سخن خود و دیگران نقدهایی کرده است. تا قرن سوم کتاب مهمی که در حوزه نقد شعر داریم، الشعر و الشعرا نوشته دینوری است.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: تا قرن ششم دو کتاب حدائق السحر فی دقائق الشعر نوشته رشید وطواط و چهارمقاله نظامی عروضی نمون های بسیار ارزشمندی هستند. در قرن هفتم و هشتم لباب الالباب محمد عوفی و المعجم فی معاییر اشعار عجم نیز نوشته شده است. آتشکده آذر، مجمع الفصحا نیز از دیگر آثاری است که در حوزه نقد شعر قابل رجوع است.

وی عنوان کرد: در یونان سنت نقد بسیار رواج داشته به طوری یک نظریه قوی در مورد شعر از سوی افلاطون صادر شده و آن هم نظریه «مُثُل» است؛ وی هم چنین تعریفی از شعر می دهد و می گوید ماده شعر لفظ، نظم، ادیبانه سخن گفتن و تقلید از عموم است. افلاطون شاعران را از مدینه فاضله بیرون می کند و دلیل آن هم محاکات است. او معتقد است هرچیزی که در طبیعت وجود دارد یک صورت مثالی در عالم بالا دارد.

تقی دخت بیان کرد: افلاطون معتقد است جهان تقلید از مثل است و شعرا تقلید از تقلید می کنند. بنابراین این تقلید دروغ است چرا که از چیزی که اطلاع ندارند سخن می گویند.ارسطو نیز وقتی در کتاب «فن شعر» راجع به افلاطون سخن می گوید، این نظریه را قبول می کند. وی معتقد است اگر این تقلید هدف دار باشد و با فضیلت آمیخته شود، دیگر بی ارزش نیست.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: از نظر ارسطو تقلید در حوزه تعالی به کار گرفته می شود و از اینجاست که بحث رهایی اندیشه در شعر و هدف شاعر بررسی می شود. ارسطو در این جا هدف از شعر را بیان می کند و معتقد است اگر موضوع شعر متعالی باشد و به فضیلت بینجامد، مطلوب است. به همین دلیل است که می گوییم، بزرگترین مباحثی که در نقد شعر رخ داده ریشه اش در یونان است.

وی با اشاره به اقسام نقد بیان کرد: نقد به 3 نوع فنی، معنایی و تطبیقی تقسیم می شود. در نقد فنی راجع به فنون و صناعات و در نقد معنایی راجع به معنا و محتوای اثر سخن می گوییم. در نقد تطبیقی نیز یک گونه از کلام را با گونه دیگر مقایسه می کنیم.

تقی دخت با طرح این پرسش که چرا به نقد فنی نیاز داریم، اظهار کرد: در نقد فنی به چهار موضوع نظر داریم. اول پیشرفت زبان به معنای داوری کردن یک اثر بر مبنای زبان فارسی. در مرحله دومبه ساده نویسی نظر داریم و تفاوت شاعر نیز در این است که می تواند بلندترین حرف ها ر ا با ساده ترین زبان بگوید. بلاغت و فصاحت نیز در درجه بعد قرار می گیرند.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه بحث دیگر در نقد فنی جلوگیری از اغتشاش در کلام است، افزود: در بعضی شعرها شاعر می خواهد تمام مسائل جهان را به تصویر بکشد و هر موضوعی به ذهنش رسیده گفته است در حالیکه ظرفیت یک بیت افاده یک معنا می کند.

وی با اشاره به اینکه سبک شناسی بحث مهمی در نقد فنی است، عنوان کرد: بررسی مشخصه های فنی شعر شاعران یک دوره خاص را سبک شناسی می گویند. وقتی راجع به نقد فنی سخن می گوییم درباره شعر افراد حرف می زنیم.

استاد ادبیات دانشگاه تهران در خصوص نقد معنایی اظهار داشت: در این گونه نقد معنا و محتوای شعر را ارزیابی می کنیم چراکه ضروت نقد معنایی ریشه در فضیلت دارد. هر شعری که معنای متعالی نداشته باشد، شعر نیست. به همین دلیل است که عضی از علمای بزرگ ما شعر را مذموم می دانستند و حکم به حرمت آن داده اند البته آن شعرهایی مورد مذمت و نهی آن ها قرار گرفته که مضامین غیرمتعالی داشته است.

وی بیان کرد: اخلاق چیزی است که انسان را تنزیه می دهد و از بدی ها جدا می کند بنابراین نقد اخلاقی در همه جای جهان یکسان است. نقد اجتماعی نیز از دیگر وجوه نقد معنایی است. وقتی راجع به اخلاقیات حرف می زنیم، راجع به فرد و جامعه سخن می گوییم و شعر خوب شعری است که راجع به اتفاق های اجتماعی سخن می گوید. شعری که بدون هیچ بازخوردی از جامعه باشد به نظر معنایی کامل نیست. چنانکه اخوان ثالث شعر زمستان را در اوج خفقان ستم شاهی گفت.

تقی دخت در خصوص نقد ایدئولوژیک خاطرنشان کرد: شاعر نباید ایدئولوژیک زده باشد اما بالاخره باید هر شاعری یک ایدئولوژی داشته باشد. از سوی دیگر ماده نقد نظری محتواست و بهترین کتاب در این خصوص المعجم است. وقتی درحوزه معنا وارد شدیم وارد نقد نظری شده ایم. نقد ذوقی نیز دیگر گونه نقد است که سابقه زیادی دارد. البته به اعتقاد بعضی ها نقد ذوقی ریشه در دوستی ها و دشمنی ها دارد که به آن نقد بی معیار هم گفته می شود.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اصول نقد شعر خاطرنشان کرد: اول بهبود امور را باید در نظر داشت. دوم اینکه خیرخواهانه نقد شود و حتما در نقد راه حل پیشنهادی و اصلاحی باشد. در وهله بعد جنبه های مثبت توجه شود و در نقد قرار نیست غیرمستند حرف زد بلکه باید مستدل باشد. نقدها باید واضح و گویا باشد و شعر نباید دزدی باشد.