تهران: خالق «غزال» این بار «احلی من الغزل» آفرید

سرویس معرفی _ مهدی چراغ‌زاده: کتاب «احلی من الغزل» شامل ۲۵ قطعه «نو بحرطویل» از شاعر اهل‌بیت(ع)، مهدی رحیمی برای شب‌های دهه اول محرم است. بحرطویل‌هایی که از سال ۹۰ تا ۹۵ سروده و توسط مداح اهل‌بیت(ع) حاج حسن خلج در مجالس عزاداری اباعبدالله (علیه‌السلام) خوانده‌ شده و اکنون به شکل یک مجموعه کتاب سی‌دی توسط انتشارات جمهوری به چاپ رسیده است.

بحرطویل نوعی شعر یا نثر موزون در ادبیات فارسی است که از دوره صفویه به بعد مرسوم شده و در آن برخلاف سایر قالب‌های شعر سنتی فارسی، مصراع‌های مساوی و بیت وجود ندارد و در عوض، از یک یا چند قسمت با نام بند تشکیل می‌شود که در هر بند یکی از افعال معین عروضی به تعداد دلخواه تکرار می‌شود و هر بند به بخش‌های هماهنگ که گاه مسجّع و هم‌قافیه هستند تقسیم‌شده است.

اما بحرطویل‌های کتاب «احلی من الغزل»، «نو بحرطویل» نامیده می‌شوند! مهدی رحیمی سراینده و پدیدآورنده این قالب از این‌جهت این نوع بحرطویل را «نو بحرطویل» نامیده است چرا که بحر طویل قُدما بر پایه موسیقی شعر است و از این‌ جهت مقفا بودن حرف اول را در شعر می‌زند به همین دلیل بسیاری از اوقات شاعر اسیر قوافی پشت سر هم  موسیقی آن  می‌شود و در واقع در بحرطویل‌های قدیمی معمولاً شعر با یک قافیه به جلو می‌رود ولی «نو بحرطویل» که درواقع بر اندیشه‌های نیما استوار است، فضای آن مثل شعر نیمایی است اما در قالب بحرطویل. در این نوع شعر شاعر و اندیشه‌های او، مضمون و تصویر ذهنی شاعر می‌گوید کجا قافیه باشد و کجا نباشد.

در «نو بحرطویل» برعکس اسمی که دارد (بحرطویل) طویل بودن و اطناب به کارنمی‌آید و اتفاقاً شعر خیلی موجز است، چون بندها کوتاه و موجز هستند و هر بندی برای خود حرفی دارد و مضمونی را بیان می‌کند.

از لحاظ فرم و محتوا بحرطویل‌های این کتاب هر سال در یک فضای جدید نوشته‌شده است، یک سال «ضد سُرایی» و «ضد خوانی» صورت گرفته است، یعنی به‌صورت ادبی و در فضای خیالی گفته‌شده واقعه و فجایع کربلا اتفاق نیفتاده و در واقع حقیقت کربلا بیان‌شده است، منظور از حقیقت وقایع این است که مثلاً حرمله تیر را درچله‌ کمان گذاشت و خواست به گلوی حضرت علی‌اصغر تیر بزند اما در ذهن خود و با خود گفت چرا من باید یک بچه شش‌ماهه را با تیر بزنم؟ یعنی آن کاری که باید انجام می‌داد و و انجام نداد را به زبان شعر بیان کرده‌اند، و به همین خاطر آن را «ضد خوانی» نام نهاده‌اند.

فرم شعر و اشعار فرمی که امروزه در ادبیات دنیا حرف اول را می‌زند نیز در برخی از این بحرطویل‌ها به چشم می‌خورد و در آنها از عناصر فرم‌ساز در شعر نیز استفاده‌ شده است. البته فرمی که در اختیار اندیشه و مضمون و معنا باشد نه صرفاً فرم به‌تنهایی. به‌عنوان نمونه در برخی از این بحرطویل‌ها، شعر هر شب با یک حس بیان‌شده است، مثل حس شنوایی و تکیه مرثیه شعر بر حس شنوایی و شنیدن استوار است، در بحر طویل دیگری بر حسن بینایی و دیدن تکیه شده، برای بحرطویل یک شب محرم حس هفتم ایجادشده مانند حس محبت پدر و فرزندی.

این جریان در اشعار امسال هم ادامه داشت هرچند در کتاب حاضر این اشعار وجود ندارد اما در بحرطویل‌های امسال هم سعی شده است از لحاظ فرمی بر افعالی مانند کشیدن، بریدن، نشستن  تکیه شود.

مهدی رحیمی علاوه بر  قالب «نو بحرطویل» قالب شعری دیگری به نام «غزال» نیز ابداع کرده است که در فضای شعر هیئت مورد توجه همه مخاطبین هیئتی قرار گرفته است و در مدت کوتاهی که از خلق آن می‌گذرد جایگاه ویژه و خاصی پیدا کرده و بسیاری از شاعران اهل‌بیت(ع) در این قالب شعر سروده‌اند.

قالب «غزال» همه قواعدش مانند غزل است منتهی در وزن‌های خاصی سروه می‌شود و مصرع‌های اول هر بیت کوتاه‌تر و در واقع نیم‌مصرع است. دو مصرع یک غزال یعنی یک پاره مصرع و یک مصرع روی هم یک جمله را تشکیل می‌دهند.

از مهدی رحیمی  تاکنون مجموعه اشعار متعددی در زمینه شعر اهل‌بیت(ع)، دفاع مقدس و... به چاپ رسیده است. همچنین چند سال پیش مجموعه بحرطویل دیگری در فضای شعر اهل‌بیت(ع) بانام «بین الغزلین» توسط انتشارات آرام دل به چاپ رسانده بود که آن کتاب نیز با استقبال بسیار خوبی از طرف مخاطبین و علاقه‌مندان مواجه شد.