نگاهی به ۵ گام ایران در کاهش تعهدات برجامی

به گزارش حلقه وصل، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا 18 اردیبهشت 1397 و بعد از گذشت حدود دو سال و چهارماه از امضای برجام در دی ماه1395 ، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد که این اقدام با واکنش‌های مختلف بین المللی مواجه شد.

طی این یکسال-از 18 اردیهبشت97 تا 18 اردیبهشت 98 - گفت‌وگوها و مذاکرات بین سایر اعضای باقی‌مانده در برجام و ایران به‌منظور تأمین منافع کشورمان در سطوح مختلف صورت گرفت که بعد از اینکه منجر به نتایج مطلوب نشد، شورای عالی امنیت ملی 18 اردیبهشت 98 و در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، در این‌باره بیانیه‌ای صادر کرد.

در این بیانیه خطاب به کشورهای عضو برجام، با اشاره به اینکه "جمهوری اسلامی ایران در طول یکسال گذشته و پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده آمریکا از توافق برجام و نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد، نهایت خویشتن‌داری را از خود نشان داده و به درخواست دیگر اعضای برجام فرصت قابل توجهی در اختیار آنها قرار داده است"، تاکید شده است: جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای 26 و 36 برجام، از امروز 18 اردیبهشت 98 برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

بعد از اینکه منافع مورد نظر جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات یکساله تامین نشد، در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام طی 5 مرحله و در فرصت‌های دوماهه‌ای که به سایر اعضای باقی‌مانده در برجام داد تا در این مدت در گفت‌وگوها منافع ایران تامین شود که در این‌صورت گام‌های ایران بازگشت بپذیرد، گام‌های کاهش تعهدات خود در برجام را عملیاتی کرد که در این گزارش جزئیات و چگونگی این کاهش تعهدات را می‌خوانید:

** گام اول؛ توقف فروش ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین

حجت‌الاسلام حسن روحانی 18 اردیبهشت 98 در نشست هیئت دولت جزئیات اولین گام کاهش تعهدات برجامی را اعلام کرد.

روحانی دقایقی بعد از انتشار بیانیه شورای علی امنیت ملی (که در ابتدای گزارش آورده شد) طی سخنانی ضمن تشریح اقدامات و مذاکرات صورت‌گرفته پس از خروج آمریکا تا 18 اردیبهشت 98، با بیان اینکه امروز به سران 5 کشور اعلام کردیم که از دو اقدامی که تاکنون انجام می‌دادیم، صرف‌نظر خواهیم کرد و  این دو اقدام به یک بیان ساده شامل 2 فروش بوده است، تصریح کرد: هر زمان مواد غنی‌شده ما به 300 کیلوگرم می‌رسید، اضافه بر آن را به کشوری می‌فروختیم و در قبال آن کیک زرد می‌گرفتیم. از امروز این فروش متوقف می‌شود و فروش دوم، فروش آب سنگین بود که هر وقت آب سنگین ما از 130 تن تجاوز می‌کرد، آن مقدار اضافی را به کشوری می‌فروختیم، امروز این فروش را هم متوقف می‌کنیم.

رئیس‌جمهور تاکید کرد: این اعلام  برای 60 روز است؛ به طرف مقابل یعنی 5 کشور اعلام کردیم اگر آنها ظرف 60 روز پای میز مذاکره آمدند و با آنها صحبت کردیم و به نتیجه رسیدیم و به منافع اصلی‌مان مخصوصاً نفت و بانک به عنوان دو مورد از منافع مهم دست یافتیم،  به نقطه اول و به شرایط 17 اردیبهشت 98 برمی‌گردیم. ولی اگر در پایان 60 روز  به نتیجه نرسیدیم دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد و آن دو اقدام این است؛ توافق در برجام بر این مبنا بوده که غنی‌سازی خود را در سطح 3.67 نگه داریم و از این اقدام خودداری می‌کنیم؛ یعنی دیگر سطحی برای ما مطرح نیست.

** دومین گام؛ عبور از غنی‌سازی 3.67

16 تیرماه و بعد از گذشت مهلت 60 روزه و عدم حصول منافع مد نظر ایران، دومین گام کاهش تعهدات برجامی کشورمان در نشستی با حضور علی ربیعی سخنگوی دولت، عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام شد.

ربیعی گام دوم کاهش تعهدات را اعلام کرد: "امروز از میزان 3.67 غنی‌سازی اورانیوم عبور خواهیم کرد و میزان غلظت بر اساس نیاز ما خواهد بود و امروز این موضوع به طور رسمی اتفاق خواهد افتاد.

سخنگوی دولت با بیان اینکه "ما به هر قیمتی در برجام باقی نمی‌مانیم" تصریح کرد: هر کاری هم می‌کنیم برای حفظ برجام است، ولی باقی ماندن ما در برجام به طرف مقابل بستگی دارد، هر تصمیمی گرفته می‌شود وابسته به منافع ملی و مصالح کشور دارد. هر تصمیمی هم گرفته شود انسجام در کشور را مفید می‌دانیم، ما در سایه اجماع حرکت می‌کنیم.

** لغو محدودیت‌های تحقیق و توسعه در گام سوم

سومین مرحله کاهش تعهدات برجامی هم بعد از گذشت دوماه از گام قبلی و بعد از عدم تامین نظر ایران در گفت‌وگوها توسط حسن روحانی و پس از جلسه با سران قوا در تاریخ 13 شهریور 98 اعلام شد.

رئیس‌جمهور درباره جزئیات کاهش تعهدات که از روز 15 شهریور عملیاتی شد، تصریح کرد:  در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده  را کنار بگذارد و شاهد گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم.

"البته می‌دانیم که این کار، گام بسیار بلندی است که جمهوری اسلامی ایران برمی‌دارد برای اینکه مردم مطلع باشند، بخش عمده مذاکرات با 1+5 و با 6 قدرت بزرگ برای زمان‌بندی تحقیق و توسعه بود که زمان‌بندی تحقیق و توسعه  طی سال‌های گوناگون چگونه باشد."

وی در این نشست خبری و در حضور سران قوا گفت: تمام این زمان‌بندی‌هایی که در برجام مورد تعهد ما، برای تحقیق و توسعه بود ، از روز جمعه(15 شهریور 98) به طور کامل برداشته می‌شود و هر آنچه که ما از لحاظ فنی و از لحاظ پیشرفت در زمینه تکنولوژی و فناوری هسته‌ای مورد نیاز است، با نظارت آژانس و در چارچوب حرکت صلح‌آمیز انجام خواهیم داد و  در عین حال 2 ماه هم به کشورهای 1+4 فرصت می‌دهیم که اگر توانستیم به توافق برسیم، در شرایط توافق ممکن است به تعهدات برجامی برگردیم.

** گازدهی در فردو؛ چهارمین گام

دوماه از 15 شهریور 98 گذشت و 1+4 نتوانستند نظر ایران را جلب کنند و روحانی 14 آبان 98 در مراسم افتتاح کارخانه نوآوری آزادی درباره چهارمین گام کاهش تعهدات برجامی گفت: گام چهارم ما مانند 3 گام دیگر قابل بازگشت است و هر وقت آنها به تعهدات کامل خود عمل کردند ما هم به تعهدات کامل خود برمی‌گردیم.

وی تصریح کرد: گامی را که از فردا آغاز می‌کنیم در فردو خواهد بود؛ در فردو طبق برجام 1044 سانتریفیوژ داریم ولی در برجام قرار بر این بوده این سانتریفیوژها در فردو بچرخند اما گازی به آنها تزریق نشود ولی گامی که از فردا برمی‌داریم و من امروز به سازمان انرژی اتمی دستور خواهم داد این است که از فردا گازدهی را در فردو آغاز می‌کنیم.

** گام پنجم، گام نهایی و پایانی؛ توقف تمام محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام

بعد از گذشت 8 ماه از آغاز اولین گام کاهش تعهدات، دولت جمهوری اسلامی ایران 15 دی‌ماه 1398 طی بیانیه‌ای پنجمین و آخرین گام کاهش تعهدات برجامی کشورمان را اعلام کرد.

در بخشی از این بیانیه آمده است: جمهوری  اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می‌گذارد. بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.

طبق مفاد برجام، تحریم تسلیحاتی ایران در مهرماه 1399 پایان می‌پذیرد و ایران می‌تواند به خرید و فروش سلاح بپردازد؛ حالا آمریکا تلاش دارد تا به برجام بازگردد و به نوعی بتواند این تحریم را تمدید کند و مانع از رفع این تحریم تسلیحاتی شود. این اقدام غیر قانونی آمریکا که روزی بدون عمل به تعهدات خود از برجام خارج شده و امروز برای جلوگیری از رفع تحریم تسلیحاتی کشورمان سعی در بازگشت به برجام دارد با واکنش مقامات دولتی مواجه شده است.

** ربیعی: تمدید تحریم تسلیحاتی ایران پیامدهای وخیمی دارد

سخنگوی دولت، در واکنش به این طرح آمریکایی‌ها تصریح کرد: اعضای شورای امنیت و برجام به‌خوبی می‌دانند که این اتفاق (تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران) پیامدهای وخیمی نه‌تنها برای برجام بلکه فراتر از آن، برای امنیت و ثبات منطقه خواهد داشت. اگر آمریکا اصرار بر فشار خود داشته باشد و اگر هدف آمریکا محقق شود پیامدهای وخیمی برای ثبات و امنیت منطقه به‌وجود خواهد آمد. ما این پیام را به آمریکا و اروپا انتقال دادیم.

** روحانی در دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام: به سران 1+4 نامه نوشتم و گفتم چنین کنید ما چنان می‌کنیم

رئیس‌جمهور چهارشنبه 17 اردیبهشت و در دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام درباره تلاش آمریکایی‌ها درخصوص جلوگیری از برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران واکنش نشان داد.

روحانی در این‌باره تصریح کرد: آنچه آمریکایی‌ها راجع به تحریم تسلیحاتی فکر می‌کنند بدانند این جزو لاینفک برجام است، اگر تحریم تسلیحاتی روزی بخواهد برگردد تحت هر عنوان با هر بیان و با هر مکانیزمی پاسخ ما همانی است که من در نامه به سران در پاراگراف آخر نوشتم. سران خوب می‌دانند که جواب ما آن موقع چه خواهد بود. من در نامه خود به سران 4 به‌علاوه یک در نهایت تاکید کردم اگر چنین شود ما نیز چنان خواهیم کرد و آنان نیز می‌دانند اگر هم چنین خطایی مرتکب شوند چه عواقب وخیمی برای آنها و شکست بزرگ برای آنها خواهد داشت.

اکنون 5 ماه تا موعد برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران باقی‌مانده و باید دید سایر اعضای برجام چه اقدام موثری در قبال این تلاش غیرقانونی آمریکا خواهند داشت؛ آیا به رسم گذشته با اظهار تأسف در بیانیه‌ای این‌قبیل اقدامات را محکوم کرده و بر حفظ برجام و لزوم عمل به تعهدات ایران تاکید می‌کنند یا اینکه گام موثری در مقابل آمریکا بر می‌دارند.