گام‌های ارزشمند آستان قدس ‌در مسیر خودکفایی دارویی

خوشبختانه صنعت دارویی پس از انقلاب اسلامی رشد چشمگیری کرده  تا جایی که در حال حاضر تنها درصد محدودی از داروهای مصرفی از طریق واردات تأمین می‌شود. مجموعه آستان قدس رضوی نیز به‌ عنوان یک بازوی اجرایی توانمند در مسیر ایجاد اشتغال، محرومیت‌زدایی و توسعه و آبادانی کشور در کنار دولت‌ در حوزه تولید دارو وارد شده و توانسته در پرتو فعالیت‌های رو به رشد شرکت‌های دارویی خود مانند شرکت داروسازی ثامن و شرکت دانش‌بنیان سامان داروی هشتم، قدم‌های ارزشمندی در مسیر خودکفایی دارویی و صرفه‌جویی ارزی بردارد و حتی نویدهای امیدبخشی به بیماران صعب‌العلاج همچون بیماران هموفیلی، دیالیزی و سیستیک فیبروزیس(سی‌ اف) ببخشد.

بی‌تردید این پیشرفت‌های دارویی در شرایط کنونی تحریم، نقش پررنگی در آرامش‌خاطر بیماران کشور دارد. در این مجال، گوشهای از دستاوردهای این شرکت‌های وابسته به هلدینگ سلامت و داروی سازمان اقتصادی رضوی را مرور می‌کنیم؛ شرکت‌هایی که تأسیس آنها در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به پشتوانه ارادتمندان امام رضا(ع) و سرمایه اجتماعی آستان قدس رضوی انجام شده است.

از سرم‌سازی تا تولید محصولات جدید

شرکت داروسازی ثامن با تولید انواع محلو‌ل‌های تزریقی و شست‌وشو که حیاتی‌ترین داروهای دنیا محسوب می‌شوند، در سال 1363 تأسیس و در سال 1371 در مشهد به بهره‌برداری رسید تا جایی‌که به عنوان یک کارخانه سرم‌سازی در ایران شناخته شده است. این شرکت در کنار سرم‌سازی در حوزه تولید محصولات دارویی دیگری نیز در طول سه دهه گذشته وارد شد که می‌توان به دیالیز صفاقی، همودیالیز، آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی، فرآورده‌های بیوتکنولوژی، مسکن و بی‌حس‌کننده، جایگزین‌شونده‌های پلاسمای خون و... اشاره کرد.

این شرکت در این مدت نگاه و توجه اقتصادی صرف به امر تولید دارو نداشته و این دیدگاه را همواره در فعالیت‌های خود حفظ کرده است. همچنین شرکت داروسازی ثامن در تولید برخی داروهای مورد نیاز بیماران پیشگام بوده و برای نخستین بار آن‌ها را وارد چرخه بازار ایران کرده است. به‌ طور نمونه این شرکت تنها تولیدکننده انحصاری محلول‌های دیالیز صفاقی و ارائه‌ دهنده خدمات مراقبت‌های ویژه این فرآورده به بیماران کلیوی است.

به ‌طور نمونه با همکاری ثامن، اولین واحد دیالیز صفاقی در استان‌ کهگیلویه و بویراحمد در سال جاری راه‌اندازی شد. واحد توسعه کسب و کار این شرکت در سال‌های اخیر جهت‌گیری فعالیت‌های خود را در تولید محصولات جدید با ورود به مدیریت سبد پروژه دنبال کرده است که می‌توان از سبد دارویی بیماران سیستیک فیبروزیس(سی اف)، سبد دارویی برای بیماران جراحی قلب باز و سبد داروهای آنتی‌متیک(داروهای ضد تهوع برای بیماران شیمی‌درمانی به‌ویژه بیماران سرطانی) نام برد.

به‌ طور مثال سدیم کلراید استنشاقی 7% با نام تجاری «ثاموسالین» به‌عنوان نخستین محصول دارویی سبد دارویی بیماران سی‌ اف توانست پروانه تولید عمده را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخذ کند، چنانکه از این دارو به همراه دو محصول دیگر شرکت با حضور تولیت آستان قدس رضوی در شهریور سال جاری در کارخانه ثامن رونمایی شد. طبق بررسی شرکت داروسازی ثامن، محصولات سبد دارویی بیماری سی اف در بازار دارویی ایران وجود نداشت و تولید آنها در فارماکوپه دارویی ایران نیز تعریف نشده بود. این داروها به درخواست این شرکت وارد فهرست داروهای مجاز کشور شد.

توجه به نیازهای داخلی کشور

شرکت ثامن در فعالیت‌های تحقیقاتی خود همواره تولید داروهایی را که در کشور وجود ندارد یا از طریق واردات تأمین می‌شود، پیگیری کرده است. این فعالیت‌ها با وجود تحریم‌های سال‌های اخیر و همچنین نام‌گذاری امسال به عنوان سال «رونق تولید» با شدت بیش‌تری دنبال شده است. همچنین این شرکت در سال‌های گذشته در حوزه صادرات دارو با کشورهای مستقل مشترک المنافع (C.I.S)، افغانستان، عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس ارتباطاتی داشته است و حتی در قالب رویکرد فراسرزمینی خود به دنبال صدور تکنولوژی، تجربه و دانش خود به تعدادی از طرفین تجاری‌اش در کشورهای هم‌جوار بوده است.

در این میان دستورالعمل‌های خاصی با توجه به شرایط فعلی کشور از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صادر شده است و این شرکت در حال حاضر طبق دستورالعمل‌های وزارتخانه فعالیت‌‌های خود را در تأمین نیازهای داخلی متمرکز کرده است، چنانکه بودجه شرکت داروسازی ثامن با توجه به اهداف مشخص شده آن در سال جاری، یعنی افزایش ظرفیت تولید دارو در حوزه بیماران خاص و تولید محصولات جدید، 20 درصد افزوده شد.

همچنین ساخت اولین ماشین تولید سرم را با توجه به نقش تولید ماشین‌آلات در بومی‌سازی تکنولوژی تولید دارو با کمک صنعت‌گران کشور در دستور کار قرار داد. بی‌تردید تقدیر از شرکت داروسازی ثامن به عنوان واحد نمونه خراسان رضوی از سوی وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی در جشنواره «امتنان» در سال‌های اخیر در مشهد، بیانگر تلاش روزافزون مدیران و کارکنان این شرکت است.

تولید فاکتور هشت انعقادی نوترکیب ایرانی 

شرکت سامان داروی هشتم نمونه موفق سرمایه‌گذاری آستان قدس رضوی بر روی دانش فنی محصولات نوین(بیوتکنولوژی) است؛ دانشی که در محیط دانشگاه شکل گرفته است. این شرکت دانش‌بنیان در آبان ماه 1387 تأسیس شد و واحد تحقیق و توسعه آن از سال 1388 با رویکرد تولید فاکتور هشت نوترکیب به‌عنوان نخستین استراتژی خود شروع به کار کرد. در سال 1392 «سافاکتوAF» به‌عنوان اولین فاکتور هشت انعقادی نوترکیب ایرانی تولید و پس از انجام مراحل کارآزمایی بالینی در سال 1394 وارد بازار دارویی کشور شد. دارویی که بارقه‌های امید را در وجود بیماران هموفیلی کشور نشاند و نام شرکت سامان داروی هشتم را به‌عنوان چهارمین شرکت جهان که به این فناوری مهم دست یافت، ماندگار کرد.

با تولید سافاکتو، قیمت محصولات وارداتی فاکتور هشت و همچنین میزان واردات آن به ‌طور چشمگیری کاهش یافت و صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی برای کشور به همراه داشت. البته این امر در حالی است که پیش از تولید سافاکتو توسط شرکت سامان داروی هشتم فقط فاکتور هشت پلاسمایی در کشور وجود داشت، اما با تولید این محصول، سایر کشورهای تولیدکننده فاکتور هشت نوترکیب مانند اقدام به وارد کردن محصول خود یعنی «زینتا» به کشور کردند. همچنین این شرکت با همکاری معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو، فرهنگ‌سازی برای تغییر مسیر مصرف فاکتور هشت نوترکیب به جای فرآورده فاکتور هشت پلاسمایی در مراکز درمانی را از سال 1396 در کشور آغاز کرد.

طرح‌های پژوهشی بر روی داروهای سرطانی

سامان داروی هشتم در گام بعدی خود، افزایش فاکتور هشت نوترکیب تولید شده را در دستور کار قرار داد و در این راه توانست اقدامات بسیار ارزشمندی انجام دهد، به‌ گونه‌ای که در اواخر پاییز سال 1397 شاهد تولید 8 برابری این محصول نسبت به سال 1394 بودیم. بدین ‌ترتیب بیش از 30 درصد بیماران هموفیلی کشور به همت شرکت دانش ‌بنیان سامان داروی هشتم و با تغییر پروتکل درمان، در سال گذشته موفق به استفاده از داروی نوترکیب شدند.

همچنین با توجه به افزایش مصرف داروی فاکتور هشت توسط بیماران هموفیلی در شرایط اورژانسی مانند عمل جراحی یا تصادفات، این شرکت از نظر میزان مصرفی سافاکتو، بین 40 تا 45 درصد بازار کشور را در سال گذشته تحت پوشش خود قرار داد که از آن به عنوان یک اتفاق مهم در کشور می‌توان نام برد. همچنین سایت تولید شرکت سامان داروی هشتم که امکان تولید سافاکتو و انواع فرآورده‌های دارویی بیوتکنولوژی را دارد، به ‌طور رسمی در 16 بهمن 1397 در مشهد افتتاح شد تا این شرکت دانش‌بنیان در سال 1398 امکان پوشش تمام نیاز دارویی ایران به سافاکتوAF و بیش از 150 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور را داشته باشد، که این مهم با حمایت‌های سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت در حال انجام بوده و بزودی شاهد تحقق آن خواهیم بود.

در همین راستا به پشتوانه عملکرد مثبت شرکت سامان داروی هشتم در تأمین به موقع تعهدات و تدبیر معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و حمایت‌های مناسب سازمان غذا و دارو در جهت ارتقای سطح سلامت عمومی، سهم فاکتور هشت نوترکیب در بازار دارویی کشور در نیمه دوم سال جاری از 30 درصد به 60 درصد در کشور افزایش یافته تا بدین ‌ترتیب ایران یک گام دیگر به استانداردهای جهانی مصرف داروهای نوترکیب در درمان بیماران هموفیلی نزدیک‌تر شده و امکان مصرف سافاکتو برای درصد بیش‌تری از این بیماران فراهم شود.

همچنین شرکت سامان داروی هشتم با در نظر گرفتن بُعد اقتصادی، نیاز ملی و توانمندی‌های خود در حال حاضر چند طرح پژوهشی را با محوریت مطالعه بر روی آنتی‌بادی‌های مونوکلونال که در ردیف داروهای سرطانی است، در دستور کار دارد که بزودی شاهد ورود آن¬ها به بازار خواهیم بود.

گفتنی است، تولید و جایگزینی داروهای وارداتی با محصولات تولیدی با کیفیت و هم‌تراز با استانداردهای جهانی همواره از اولویت‌های راهبردی شرکت سامان داروی هشتم بوده که با تمهیدات حمایتی سهام‌داران، سازمان غذا و دارو و معاونت درمان وزارت بهداشت علاوه بر صرفه‌جویی قابل توجه ارز، آسودگی خاطر جامعه بیماران و خودکفایی کشور از واردات را به ارمغان خواهد داشت