به گزارش حلقه وصل، در دهه اخیر میلادی تعداد سوانح مرگبار هوایی و بالطبع آمار قربانیان آنها بتدریج رو به کاهش گذاشته و از 943 نفر در سال 2010 به رکوردی تاریخی طی نیم قرن اخیر یعنی 59 نفر در سال 2017 رسیده بود که ناگهان یک چهره آنارشیک و غیرقابل پیش‌بینی با سیاست اغتشاش بین‌المللی پا به کاخ سفید گذاشت. به نظر نمی‌رسد حتی خوشبین‌ترین هواداران دونالد ترامپ نیز بتوانند نسبت میان هرج و مرج‌آفرینی جوکرگونه او در چهارگوشه جهان و خود ایالات‌متحده و روند افزایشی قربانیان سوانح هوایی جهانی را که عمدتا مربوط به سقوط بوئینگ‌های مدرن آمریکایی می‌شود، انکار کنند. سال 2018 تعداد قربانیان سقوط پرنده‌های دست‌ساز بشر با رشد تقریبا 10 برابری نسبت به سال نخست ریاست‌جمهوری او به 600 نفر (با احتساب جان باختن 39 نیروی نظامی روس در حادثه هدف قرار گرفتن هواپیمای غیررزمی ایل-20 ارتش روسیه بر فراز مدیترانه بر اثر دخالت و مانور ایذایی جنگنده‌های مهاجم اسرائیلی) رسید. دوسوم این تلفات یعنی نزدیک به 400 نفر قربانی سقوط هواپیماهای مسافری سری 737 بوئینگ ساخت آمریکا و پس از آن هواپیماهای بمباردیر کانادایی شدند.
با آنکه سال 2019 میلادی کم‌سانحه‌تر بود اما روند قربانی گرفتن حداکثری پرنده‌های ساخت آمریکا ادامه یافت و از 287 نفری که سال گذشته در این سوانح جان باختند، باز هم حدود دوسوم‌شان سوار بر بوئینگ‌های 737 و 707 (هواپیمایی ساها، کرج) و مک دانل داگلاس بودند.
اگرچه بوئینگ 737 سری 800 (به عنوان نسخه به‌روزرسانی‌شده از مدل 737-700 بوئینگ) برخلاف سری مدرن‌تر اما مرگبارتر 737 مکس مدل نسبتا موفق‌تری از آب درآمده اما آمارها نشان می‌دهد از سال ۲۰۰۶ یعنی طی ۱۵ سال گذشته ۲۴ فروند از این مدل در سراسر جهان دچار حادثه شده که به مرگ ۷۶۷ نفر منجر شده است.
در کل بوئینگ ۷۳۷ به عنوان «بوئینگ قاتل» شناخته می‌شود، چرا که مدل‌های مختلف آن تاکنون ۴ هزار و ۳۰۰ قربانی در سوانح مختلف جهانی گرفته‌اند. اما نخستین سانحه مرگبار هوایی سال 2020 یعنی سقوط بوئینگ 737 –۸۰۰ متعلق به هواپیمایی اوکراین در ساعت 6:20 بامداد روز 18 دی‌ماه حوالی شهریار تهران داستان دیگری داشت. طبق اظهارات دیروز سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران این حادثه بر اثر خطای انسانی واحد پدافندی و شلیک موشک «تور ام یک» به آن رخ داد. این اشتباه مهلک منجر به آتش گرفتن موتور این هواپیما دقایقی پس از ترک فرودگاه امام خمینی(ره) تهران به مقصد کی‌یف شد و در نهایت به سقوط آن و جان باختن 167 مسافر ایرانی، کانادایی، اوکراینی، سوئدی، افغان و بریتانیایی و 9 خدمه پروازی اوکراینی منجر شد.
سقوط هواپیماها بر اثر پدافند هوایی دشمن یا خودی سابقه‌ای به اندازه به‌کارگیری این اختراع بشری در عرصه نبردهای هوایی از اواخر قرن نوزدهم دارد اما برای نخستین‌بار در سال 1930 میلادی بود که یک هواپیمای غیرنظامی مسافری هدف پدافند اشتباه قرار گرفت. از آنجایی که پدافند اشتباه علیه یک هدف غیرنظامی موضوعی بشدت حساسیت‌برانگیز است و می‌تواند به‌منزله نقض حقوق بشر و بر اساس کنوانسیون‌های بین‌المللی شرایط جنگی تلقی شود و افکار عمومی را بشدت علیه طرف خاطی تحریک کند، دولت‌ها و ارگان‌های خاطی بویژه از زمان جنگ سرد و میانه قرن بیستم همواره تلاش کرده‌اند از پذیرش مسؤولیت مستقیم چنین سوانحی شانه خالی کرده یا اصلا کل ماجرا را به گردن شرایط، طرف ثالث یا حتی بی‌احتیاطی خدمه هواپیمای هدف قرار گرفته بیندازند.
گزارش ستاد کل نیروهای مسلح ایران مبنی بر بروز خطای انسانی در سرنگونی پرواز شماره 752 تهران- کی‌یف و پذیرش صادقانه مسؤولیت آن 3 روز پس از حادثه، در نوع خود قابل تأمل است. اینکه جمهوری اسلامی ایران در کمترین زمان ممکن درباره سانحه شفاف‌سازی کرده است در مقایسه با موارد مشابه بین‌المللی دست‌کم در نیم قرن اخیر یک استثناست و نشانگر آن است که ایران درباره سانحه هواپیمای اوکراینی که اتفاقا همزمان با تحرکات نظامی آمریکا پیرامون کشورمان، متعاقب حمله تلافی‌جویانه موشکی ایران به پایگاه نظامیان تروریست پنتاگون در عین‌الاسد عراق بود، از انداختن تقصیر به گردن طرف مقابل اجتناب کرد. در اینجا 6 سانحه هوایی بین‌المللی معاصر و مشابه بر اثر شلیک پدافندی را مرور می‌کنیم.
در تمام این سوانح هیچ دولتی به طور رسمی مسؤولیت اقدام خود را بر عهده نگرفت.
* 1973: سرنگونی هواپیمای لیبیایی توسط رژیم صهیونیستی
پرواز ۱۱۴ هواپیمایی ملی لیبی که یک فروند بوئینگ ۷۲۷ بود، روز ۲۱ فوریه ۱۹۷۳ در حال پرواز از طرابلس به قاهره پایتخت مصر بود که در میانه راه توقف کوتاهی هم در شهر بنغازی برای سوار کردن مسافر داشت. هواپیما پس از برخاستن از باند فرودگاه بنغازی به خاطر شدت توفان و گرد و غبار دچار انحراف مسیر شد و راه خود را گم کرد و ارتباط رادیویی خود با برج مراقبت را هم از دست داد. با وجود افزایش ارتفاع زیاد تا ۲۰ هزار پایی، این هواپیما به سمت شرق منحرف شد و در حالی که وارد آسمان منطقه پر تنش صحرای سینا تحت اشغال رژیم صهیونیستی می‌شد، در محاصره 2 فروند جنگنده F4 فانتوم این رژیم قرار گرفت. جنگنده‌های اسرائیلی با آنکه متوجه قطع بودن ارتباط راداری هواپیمای لیبیایی شده بودند، به سرعت از تلاش برای به زمین نشاندن آن در پایگاه نظامی رفیدیم منصرف شده و بوئینگ 727 مزبور را با موشک سرنگون کردند و موجب کشته شدن تمام ۱۰۸ سرنشین آن شدند. رژیم اشغالگر قدس مسؤولیت این اقدام را نپذیرفت و خلبان لیبیایی را مقصر دانست.
* 1983: هواپیمای کره‌ای هدف شوروی
پرواز ۰۰۷ شرکت هواپیمایی ملی کره‌جنوبی که یک فروند بوئینگ ۷۴۷ بود، روز اول سپتامبر ۱۹۸۳ و در اوج تنش‌های هسته‌ای جنگ سرد میان آمریکا و شوروی در مسیر پرواز از نیویورک به سمت سئول توسط روس‌ها هدف قرار گرفت.
این پرواز با ۲۴۰ مسافر و ۲۴ خدمه از فرودگاه جان‌اف کندی نیویورک حرکت کرد و پس از سوخت‌گیری مجدد در فرودگاه بین‌المللی انکوریج در آلاسکا، به سمت غرب و سپس جنوب پرواز کرد تا در فرودگاه بین‌المللی گیمپوی سئول فرود آید اما چرخش بیش از اندازه به سمت غرب، این هواپیما را به سمت آسمان اتحاد جماهیر شوروی یعنی آسمان شبه‌جزیره کامچاتکا منحرف کرد؛ آسمانی که بشدت درگیر تهدیدات متقابل موشک‌های بالستیک هسته‌ای کاخ سفید و کرملین بود به طوری که تنها یک هفته پیش از آن ناتو و آمریکا از برنامه موشکباران هسته‌ای بلوک شرق پرده برداشته بودند.
در حالی که دستگاه‌های ناوبری هواپیما احتمالا بر اثر جنگ راداری شوروی و آمریکا در منطقه مختل شده بود، بوئینگ کره‌ای حدود یک ساعت در آسمان شوروی چرخید و حتی به اخطار شلیک مسلسل شوروی‌ها هم واکنش نشان نداد تا اینکه ارتش سرخ به این پرواز مشکوک شد و دستور داد 2 فروند جنگنده «سوخو۱۵» آن را با 2 فروند موشک «آر8» به همراه ۲۶۹ مسافر و خدمه‌اش ساقط کنند. مسکو مسؤولیت این فاجعه را برعهده خطوط هوایی کره‌جنوبی دانست.
* ۱۹۸۸: جنایت آمریکایی علیه ایرباس ایرانی
۱۲ تیر ۱۳۶۷ ناو نظامی وینسنس آمریکا به احتمال زیاد با دستور مستقیم کاخ سفید در دوران ریاست‌جمهوری ریگان، به ایرباس ایرانی بر فراز خلیج‌فارس شلیک کرد و همه ۲۹۰ مسافر آن شامل 34 غیرایرانی و 66 کودک جان باختند. بعدها ناخدا راجرز، فرمانده این ناو مدال افتخار دریافت کرد.
* 2001: هواپیمای روس در دام موشک‌های اوکراینی
هواپیمای توپولف۱۵۴ پرواز شماره ۱۸۱۲ هواپیمایی سیبریا، روز 4 اکتبر ۲۰۰۱ در حالی که از تل‌آویو به سمت نووسیبیرسک در روسیه در حال پرواز بود، با ۶۶ مسافر و ۱۲ خدمه توسط سامانه پدافند روسی «اس200» ارتش اوکراین بر فراز دریای سیاه ساقط شد. در اظهار نظر اولیه درباره این اتفاق، علت، شلیک موشک‌های پدافند مرتبط با یک رزمایش نظامی عنوان شد اما بعد مشخص شد پهپادی که برای هدف قرار گرفتن در رزمایش توسط سامانه‌های پدافندی به پرواز درآمده بود با شلیک همزمان سامانه «اس300» نابود شده بود در حالی که موشک «اس200» به طور خودکار روی هواپیمای مسافری قفل راداری انجام داده بود.
* 2014: سرنوشت مبهم بوئینگ مالزیایی
17 ژوئن 2014 در اوج جنگ داخلی در منطقه شرق اوکراین، یک فروند بوئینگ 777-200 ای آر پرواز «ام اچ 17» خطوط هوایی مالزی از فرودگاه آمستردام هلند به مقصد کوالالامپور در حرکت بود که در میانه راه بر فراز مرز روسیه و اوکراین توسط موشک پدافندی هدف قرار گرفت و تمام ۲۹۵ سرنشینش جان باختند.
این هواپیما در حال پرواز بر فراز استان دونتسک در شرق اوکراین بود که صحنه جنگ شورشیان ملی‌گرای روس و دولت مرکزی کی‌یف بود. در ابتدا دولت اوکراین و حامیان غربی‌اش شورشیان نوا راسیا را متهم به سرنگونی هواپیمای مالزیایی کردند. متقابلا شورشیان نیز دولت مرکزی را مسؤول این حادثه قلمداد و اعلام کردند آنها تجهیزات و موشک‌هایی برای هدف قرار دادن هواپیما در ارتفاع ۱۰ کیلومتری از سطح زمین ندارند. معمای این سانحه هنوز هم حل نشده باقی مانده و هیچ حکم لازم‌الاجرای رسمی‌ای از سوی یک مرجع بین‌المللی علیه مقصر صادر نشده است. از یک سو کارشناسان مستقل مورد تایید دولت روسیه می‌گویند این هواپیما بر اثر حمله موشکی جنگنده‌های اوکراینی هدف قرار گرفته و از سوی دیگر تیم تحقیقاتی هلندی به نمایندگی از مالزی و کمپانی بوئینگ آمریکا در بررسی اطلاعات جعبه سیاه اعلام کردند هواپیما از سمت چپ بدنه خود مورد اصابت ترکش‌های موشک بوک قرار گرفته که در ارتفاع بالا منجر به کاهش فشار داخل کابین و انفجار هواپیما در آسمان شده است. تحلیلی که مبهم‌تر از آن بود که مورد پذیرش افکار عمومی قرار بگیرد.
* 2018: اقدام جنگی اسرائیل علیه هواپیمای روسی
17 سپتامبر 2018 هواپیمای ایل20 متعلق به نیروی هوایی روسیه که حامل 39 سرنشین از جمله 15 افسر اطلاعاتی زبده این کشور بود بر فراز ساحل منطقه لاذقیه سوریه طعمه عملیات ایذایی جنگنده‌های اسرائیلی شد و بر اثر خطای پدافندی سامانه «اس200» ارتش سوریه ساقط شد.
این هواپیما از مأموریت خود برای بررسی استقرار ناوهای آمریکا، انگلیس و فرانسه در مدیترانه شرقی به پایگاه حمیمیم باز می‌گشت که 4 جنگنده رژیم صهیونیستی پس از حمله به اهدافی در لاذقیه از این هواپیمای روسی به عنوان سپری در برابر پدافند هوایی ارتش سوریه استفاده کردند. متعاقب آن سخنگوی وزارت دفاع روسیه مسؤولیت سرنگونی این هواپیما و کشته شدن نظامیان روس را بر عهده نیروی هوایی رژیم صهیونیستی دانست. او اعلام کرد اسرائیلی‌ها فقط یک دقیقه پیش از حمله به لاذقیه، روسیه را از در پیش بودن چنین حمله‌ای با خبر کرده بودند که این زمان برای دور شدن هواپیمای ایل20 از منطقه کافی نبود.
به گزارش ایگور کوناشنکو «فاجعه سقوط ایل20 در سوریه به طور کامل بر عهده نیروی هوایی اسرائیل و کسانی است که درباره حمله به لاذقیه تصمیم گرفته‌اند». متعاقب آن بود که روس‌ها سطح پدافند هوایی خود و ارتش سوریه را ارتقا دادند که کمی بعد به سقوط 2 فروند جنگنده آمریکایی ارتش صهیونیستی، یک اف 15 و یک اف 35 در جریان حمله به خاک سوریه منجر شد.
منبع: وطن امروز