حاشیه‌های ساخت اثر هنری درباره حاج احمد متوسلیان

سرویس حاشیه نگاری _ محمد مرشد: بعد از 33 سال حاج احمد به صحنه بازگشته است. حاج احمد متوسلیان،  فرمانده لشگر ۲۷ محمد رسول الله(ص) و یکه‌تاز روزهای سخت و پرتلاطم کردستان در سال‌های آغازین انقلاب، این روزها بیش از گذشته در دل مردم ایران جای باز کرده است.

سال‌ها بود که غیر از مردمان کردی که شیرینی پایان غائله کردستان را از احمد متوسلیان به یاد دارند، کمتر کسی از نقش‌آفرینی‌های بی‌بدیل حاج احمد در مبارزه با ضد انقلاب یاد می‌کرد. بسیاری از نسل سومی‌ها و چهارمی‌های انقلاب، احمد متوسلیان را به خوبی نمی‌شناسند و نمی‌دانند دلاور مردی‌های او مختص دفاع مقدس نبوده و مبارزات انقلابی حاج احمد را باید از دوران ستم‌شاهی پی‌گرفت؛ از زمانی که او 10 سال بیشتر نداشت و بعد از مشاهده جنایت رژیم در 15 خرداد 1342 تصمیم گرفت به یاران مبارز امام خمینی(ره) بپیوندد.

پس از آنکه حاج احمد متوسلیان در سال 61 به همراه سه دیپلمات دیگر ایرانی در راه رسیدن به بیروت توسط مزدوران حزب فالانژ دستگیر شدند و دیگر کسی خبری از آنها نیافت، یاد و نام او و دوستانش کم کم در ذهن‌ها کمرنگ شد. می‌توان ادعا کرد «دیپلمات دربند» رایج‌ترین تصویری است که از حاج احمد متوسلیان – کسی که زمانی او را اسد و يل کردستان می‌نامیدند - در ذهن نسل قدیم و جدید به یادگار باقی مانده است. از این جهت شاید بتوان نخستین فرمانده لشگر 27 محمد رسول الله(ص) را جزء مظلوم‌ترین سرداران پر آوازه دفاع مقدس جای داد.

اما چند ماهی است که به همت هنرمندان انقلابی، داستان دلاورمردی‌های جاویدالاثر احمد متوسلیان بر پرده سینما و صحنه تئاتر مخاطبان زیادی را جذب کرده و جالب اینجاست که روایت افتخار آفرینی‌های این فرمانده بزرگ دفاع مقدس برای نسل جدید را خود جوانان بر عهده گرفته‌اند. تئاتر «شیر در زنجیر» و فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» آخرین تلاش هنرمندان دغدغه‌مند و جوانی است که سعی کرده‌اند تا حدی غبار فراموشی را از یاد و خاطرات شیر کردستان پاک کنند و برشی بدون اغراق را از زندگی یک قهرمان ملی بازآفرینی کنند.

«شیر در زنجیر» و «ایستاده در غبار» را باید در برخورد اول و  بدون در نظر گرفتن قوت و ضعف این آثار تحسین کرد؛ از این جهت که هنرمندانی معتقد و دغدغه‌مند سعی کرده‌اند هنر خود را در راه بزرگداشت یکی از بزرگمردان این سرزمین به کار گیرند. اما این بدین معنا نیست که این آثار از نقد و بررسی بی‌نیازند. در ادامه این گزارش سعی داریم  با نگاهی واقع‌بینانه و به دور از یک‌جانبه‌نگری حواشی و کلیات این دو اثر را بررسی کنیم. 

رضایت همگانی از «شیر در زنجیر» و گله از مسئولان

نمایش «شیر در زنجیر» در دی و بهمن ماه سال جاری در تالار اندیشه حوزه هنری به روی صحنه رفت. «شیر در زنجیر» برش‌هایی از زندگی احمد متوسلیان به خصوص داستان رشادت‌های او در لبنان و نقش وی در مقاومت اسلامی را به تصویر می‌کشید.

محسن معینی، کارگردان این نمایش درباره انگیزه‌های خود از روی صحنه بردن این نمایش به خبرنگار حلقه وصل گفت: «من همیشه احساس می‌کنم آنها به معنای واقعی قهرمان من هستند. در این زمان که دچار فقدان قهرمان در فضای فرهنگی و نمایشی هستیم، اعتقاد داشتم پرداختن به این موضوع می‌تواند جالب باشد.»

نگین میرحسنی‌، تهیه‌کننده نمایش «شیر در زنجیر» نیز در روزهای اجرای این نمایش، در گفتگو با خبرنگار حلقه وصل نظر خود را درباره اجرای این نمایش اینگونه ابراز کرد: «امروز که داریم کار نمایشی در زمینه احمد متوسلیان انجام می‌دهیم، بسیار خوشحال هستیم و این احساس خوشحالی در من دو چندان است. احمد متوسلیان بسیار آدم بزرگی است و الگوی بسیار خوبی برای زندگی امروزمان است.»

نمایش «شیر در زنجیر» در حالی با استقبال بسیاری از سوی رسانه‌ها، مردم، همرزمان سردار متوسلیان و مسئولین مواجه شد و حتی تقدیر خانواده سردار متوسلیان را در پی داشت که عوامل این نمایش گلایه‌های زیادی برای گفتن داشتند.

میرحسنی تهیه کننده این نمایش در گفتگو با خبرنگار حلقه وصل از برخورد نادرست مدیران فرهنگی گلایه کرد و گفت: «متاسفانه حتی راضی‌کردن مدیران نیز برای انجام چنین کاری بسیار سخت بود تا به ما یک سالن بدهند. هنوز که هنوز است درباره قهرمان‌های جنگ جهانی دوم کار می‌شود اما وقتی می‌خواهیم درباره احمد متوسلیان کار بسازیم، سنگ جلوی ما می‌اندازند در حالی که این آدم‌ها قهرمانان واقعی ما بوده‌اند. متاسفانه این مسئله دغدغه‌ی همه مدیران ما نیست در حالی که بسیاری از آنها با عملیات‌ها و شهدای ما همدوره بوده‌اند.»

گروه تئاتر «شرنگ» که اجرای این نمایش را بر عهده داشت، پیش از این، نمایش «رمی جمرات» را با موضوع فاجعه منا به روی صحنه برده بود و قرار است شهید وزوایی و شهید همت نمایش‌های موضوع نمایش‌های بعدی این گروه باشند. هنرمندان این گروه که تلاش کرده بودند نمایی از یک قهرمان را به روی صحنه تصویر کنند، معتقدند به این دلیل که احمد متوسلیان برای پول نجنگیده، شایسته این است که به مردم شناسانده شود.

آنها اما در عین حال یک سوال جدی از مسئولین فرهنگی داشتند: چرا احمد متوسلیان و دیگر قهرمان‌های ایرانی روی صحنه‌های نمایش نمی‌روند؟!

غباری که بر سیمرغ‌های بهترین فیلم جشنواره نشست

فیلم «ایستاده در غبار» که در مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر به‌ عنوان بهترین فیلم انتخاب و موفق به دریافت چهار سیمرغ بلورین شد، مانند «شیر در زنجیر» چندان بی‌حاشیه نبود و غباری از نارضایتی، درخشش سیمرغ‌های بلورین این فیلم را کمی کمرنگ کرد.

«ایستاده در غبار» عنوان اولین فیلم سینمایی محمدحسین مهدویان، كارگردان سريال-  مستند «آخرين روزهاي زمستان» است که به بخش‌هایی از از زندگی سرداراحمد متوسلیان می‌پردازد. این فیلم که حضوری خیره‌کننده در جشنواره سی‌ و چهارم فجر داشت، خیلی زود توانست نام کارگردان جوان خود را بر سر زبان‌ها بیندازد. نخستین تجربه سینمایی مهدویان جدا از اینکه ساختاری جدید را به سینمای ایران معرفی کرد، توانست رضایت مخاطبان را جلب کند و به جمع 5 فیلم برگزیده از نگاه تماشاگران راه یابد.

در ادامه اما خانواده متوسلیان مسائلی مطرح کردند که نگرانی‌هایی را در خصوص آینده این فیلم برانگیخت؛ آنها حتی از تلاش برای جلوگیری از اکران این فیلم سخن گفتند.

اولین حاشیه جدی زمانی دامن‌گیر عوامل این فیلم شد که برخی از اعضای خانواده شهید متوسلیان از فیلمنامه «ایستاده در غبار» ابراز نارضایتی کردند. امیر متوسلیان، برادر حاج احمد متوسلیان که نماینده خانواده متوسلیان در خصوص اعتراضاتشان به برخی نکات این فیلم است، در خصوص ایده اولیه ساخت این فیلم در گفتگو با روزنامه هنرمند گفت: «حدود دوسال پیش از بنده دعوت شد تا به سیمافیلم بروم و در مورد ساخت فیلم حاج احمد صحبت کنند و بعد از آن هم دیگری خبری نشده. بعد از آن محمد آقا برادر بزرگتر به بنده گفت که حدود ۱۸ماه پیش به من مراجعه کردند و یک سری مصاحبه انجام داده‎اند که آن مصاحبه همانی شد که در فیلم صدایش پخش می‌شود.»  

وی درباره نظارت خانواده سردار متوسلیان بر تولید این اثر اظهار داشت: «به هیچ عنوان در جریان نبودیم و در تحقیقاتی که برای فیلم ایستاده در غبار انجام داده‌اند اصلا سراغ خانواده شهید متوسلیان نیامدند تا صحت مطالب و موضوعات مطرح شده را بررسی کنند.»

برادر حاج احمد همچنین به ایراد محتوایی خانواده متوسلیان به فیلم «ایستاده در غبار» اشاره داشته است: «شخصیتی که به عنوان پدر بنده در فیلم است از زمین تا آسمان با پدر مرحوم‌مان اختلاف دارد. حتی به جهت شباهت ظاهری و رفتار و حرکات و همچنین صحبت‌هایی که پشت سر پدر با احمد آقا می‌گویند که ایشان با حاج احمد روابط پدری و فرزندی‌شان بسیار سرد بوده که‌ این مطالب دروغ محض است و همه خانواده می‌دانند که یوسف پدر و نور چشم ‌ایشان، حاج احمد آقا بود.»

این اظهارات برادر حاج احمد، واکنش مهدویان، کارگردان فیلم را به دنبال داشت. مهدویان با اظهار بی‌اطلاعی از اعتراض برادر احمد متوسلیان، در گفتگو با ایسنا گفت: «من در ساخت این فیلم با تعدادی از اعضای خانواده شهید متوسلیان که تمایل به همکاری داشتند در تماس و تعامل بودم، چرا که خانواده‌شان نماینده مشخصی برای این موضوع نداشت.»

.

«ایستاده در غبار» ختم به خیر می‌شود؟!

از ظاهر ماجرا اینگونه برمی‌آید که عدم یکدستی و یک‌صدایی اعضای این خانواده، مشکلات پیرامونی این اثر ارزشمند را سبب شده است. چالشی که به نظر می‌رسد با کوتاه‌آمدن سازندگان فیلم در حال ختم به خیر شدن است.

محمدحسین مهدویان در تازه‌ترین اظهارات خود گفته ممکن است برای جلب رضایت خانواده متوسلیان، اصلاحاتی در فیلم اعمال شود. وی در اکران دانشگاهی فیلم «ایستاده در غبار» در دانشگاه تهران گفته است: «برخی صحنه‌ها در فیلم وجود دارد که گرچه براساس واقعیت‌ها و مستنداتی است که وجود داشته اما ممکن است به احترام این خانواده آن صحنه‌ها را از فیلم دربیاوریم، اما تلاش می‌کنیم آن‌ها را متقاعد کنیم چون اگر این قسمت‌ها را از داستان جدا کنیم فیلمی بی‌اثر باقی می‌ماند.»

همانطور که پیش از این ذکر شد، آثاری که با هدف شناساندن فرماندهان دلیر و شهید دفاع مقدس تولید می‌شوند، فی‌نفسه آنقدر ارزشمند هستند که با حواشی اینچنینی زیر سوال نروند.