به گزارش حلقه وصل، چندی قبل امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران خبر از در دستور کار بودن ساخت ناوشکن رزمی سنگین با تُناژ بین 5 تا 7 هزار تُن خبر داد و گفت که این ناوشکن در قالب پروژه‌ای به‌نام «نگین» طراحی و ساخته خواهد شد.
این خبر از جهات مختلفی حائز اهمیت است که در گزارش زیر به برخی ابعاد آن خواهیم پرداخت.
ناوشکن‌ها دسته‌ای از شناورهای رزمی چندمنظوره هستند که از نظر وزنی معمولاً در تناژ بالای 5000 تُن و از نظر مأموریتی قابلیت‌های متنوعی از درگیری با شناورها و زیرسطحی‌های دشمن تا اهداف هوایی و حتی زمینی را به‌عهده دارند، بنابراین به‌طور کلی یک ناوشکن می‌تواند در انواع مأموریت‌های مدنظر یک نیروی دریایی شرکت داشته باشد. البته برخی ناوشکن‌ها نیز با مأموریت تخصصی به‌عنوان مثال دفاع هوایی یا عملیات ضد زیردریایی ساخته می‌شوند.
ناوشکن‌های مطرح ساخته‌شده در دنیا در 20 سال اخیر عمدتاً تُناژ بالای 6000 تُن دارند و نمونه‌های اندکی با تُناژ 8 هزار تُن و 10 هزار تُن یا بالاتر ساخته می‌شوند. از نظر ابعادی عمدتاً طول بین 140 تا 155 متر و عرض بین 17 تا 20 متر در این رده از شناورها مشاهده می‌شود.
بنابراین می‌توان همین حدود ابعاد را برای ناوشکن سنگین ایران در نظر داشت. در 28 بهمن 1397 رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع، از برنامه ساخت ناوشکن 6500تُنی برای نیروی دریایی ارتش (نداجا) خبر داد که ممکن است همان نمونه مدنظر در خبر اعلام‌شده توسط فرمانده این نیرو باشد، بنابراین می‌توان با در نظر گرفتن این وزن، طول و عرض این ناوشکن را در بازه اعداد 140 و 18.9 متر تا 150 و 17.6 متر گمانه‌زنی کرد. ناوشکن‌های رده 5000 تا 7000 تُن معمولاً بین 180 تا 250 نفر خدمه دارند.
نمایش اجزای داخلی ناوشکن 7000تنی تایپ‌ــ52سی ساخت چین
کشورهای فرانسه، انگلیس، روسیه، آمریکا، ایتالیا، چین، اسپانیا، هند، هلند، ژاپن و کره جنوبی سازندگان اصلی شناورهای رزمی در رده ناوشکن هستند که البته همکاری‌های متعددی بین آنها در مراحل مختلف طراحی تا ساخت و خصوصاً تجهیزات مختلف راداری و موشکی و پیشرانه جریان دارد، در نتیجه جمهوری اسلامی ایران با ساخت ناوشکن سنگین، وارد یک باشگاه کوچک و خاص دیگر در دنیا می‌شود که نتیجه آن تقویت جهشی سیادت دریایی خواهد بود.
ناوشکن 5800تُنی و 143متری Sachsen ساخت آلمان
در زمینه شناورهای رزمی، ناوهای رده جماران با 1300 تُن جابه‌جایی و حدود 94 متر طول، هم‌اکنون سنگین‌ترین رده در حال عملیات در کشور است. ناو آموزشی رزمی خلیج فارس از پروژه لقمان نیز با تُناژ بیش از 3 هزار تُن و طول 207 متر به‌عنوان یک ناو بزرگ در دستور کار است. فرایند ساخت سازه و بدنه این پروژه در روزهای اخیر به‌صورت رسمی آغاز شده و قطعاً از تجربیات آن برای ساخت ناوشکن رزمی سنگین نیز استفاده خواهد شد. بر اساس اخبار منتشرشده ناوشکن سنگین پروژه نگین تاکنون مراحل طراحی مقدماتی خود را سپری کرده است و ساخت آن نیز در آینده نزدیک شروع می‌شود.
ناو رزمی جماران ساخت ایران با وزن 1300 تن
ماکت مقیاس‌شده ناو آموزشی رزمی خلیج فارس
در زمینه شناورهای غیرنظامی البته مجموعه صنعت دریایی کشور تجربه ساخت کشتی‌های غول‌پیکر نفتکش 250متری و 113هزار تُنی و کانتینربر 185متری و 37هزار تُنی را دارد. با توجه به همکاری‌های جدی صنایع مختلف کشور با بخش دفاعی و نیروهای مسلح قطعاً تجربیات ساخت این شناورها نیز برای توسعه سریع‌تر ناوشکن‌های سنگین در دسترس خواهد بود.
کشتی کانتینربر اقیانوس‌پیمای ایران اراک با 185 متر طول
ساخت نفتکش غول‌پیکر 250متری از رده افراماکس در ایران
اما در رده مأموریتی، ابعاد و تُناژ ناوهای محافظ رده «جماران» و «سهند» اجازه استقرار تسلیحاتی همچون موشک‌های دوربرد پدافند هوایی و موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی را نمی‌دهد، این در حالی است که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که طبق دستورات فرمانده کل قوا باید به سطح راهبردی در تراز مدنظر انقلاب اسلامی برسد، نیازمند شناورهایی با قابلیت تحمیل اراده سیاسی کشور از طریق موشک‌های پدافند هوایی دوربرد و کروزهای ضد اهداف زمینی با برد بلند است. همه اینها کنار نیاز حتمی دفاع کامل از خود ناوشکن در برابر تهدیدات هوایی و سطحی و زیرسطحی است.
برای دفاع هوایی از ناوشکن سنگین در برابر تهدیدات هوایی علاوه بر موشک‌های میان‌برد و دوربرد پدافندی مانند «صیادــ3» و «صیادــ4» موشک‌هایی با برد متوسط رو به پایین در رده زیر 50 کیلومتر و سامانه‌های توپخانه‌ای با نواخت تیر بالا نیز مورد نیاز است. این نوع سامانه به نام «کمند» با قابلیت شلیک 4000 تا 7000 گلوله کالیبر 30میلیمتری در دقیقه با برد مؤثر 4 کیلومتر ساخته و عملیاتی شده است.
نمونه عمودپرتاب موشک‌های پدافند هوایی با برد کوتاه و متوسط نیز به‌زودی در ناوشکن‌های «دماوندــ2» و «دنا» به بهره‌برداری خواهد رسید، بنابراین حلقه دفاع نزدیک و برد متوسط برای ناوشکن سنگین از هم‌اکنون آماده است.
توپ 6لول چرخان کالیبر 30میلیمتری سامانه کمند
در رده برد بلند که علاوه بر دفاع از ناو، برای تحمیل اراده سیاسی با در خطر قرار دادن توان هوایی نظامی رزمی و غیررزمی دشمن نیز به‌کار خواهد آمد نیاز به استفاده از تعداد کافی موشک برد و ارتفاع بلند وجود دارد. سامانه باورــ373 با موشک‌های صیادــ4 با برد 200 کیلومتر به‌همراه رادارهای آرایه فازی پیشرفته با برد بلند در نمونه زمین‌پایه در ایران ساخته و هم‌اکنون عملیاتی شده است. مسیر توسعه نمونه دریاپایه از نمونه زمین‌پایه برای چنین سامانه‌هایی نیز قبلاً در کشورهای دیگر خصوصاً روسیه و چین با سامانه‌های اس‌ــ300 و HQ-9 طی شده است، بنابراین دستیابی به نمونه دریاپایه سامانه باورــ373 ظرف مدت 2 تا 3 سال آینده که ناوشکن پروژه نگین به مرحله نصب تجهیزات، پس از ساخت سازه و بدنه می‌رسد مقدور خواهد بود.
نمای جانبی و بالا از ناوشکن تایپ-52سی که 36 فروند موشک برد بلند پدافند هوایی در سینه ناو و 12 فروند در پاشنه آن قرار داده شده است
این رده از سامانه ها به دلیل ابعاد حدود 8 متری محفظه های پرتاب، وزن بالای هر محفظه با موشک و تعداد بالای مورد نیاز در مجموع وزن بالایی دارند. از این رو برای رعایت مسائل تعادل ناو باید همچون نمونه های به کار رفته در ناوشکن های خارجی در طبقات پائینی ناو جانمایی شوند تا محل خروج موشک آنها روی سطح عرشه ناو قرار گیرد.
این مسئله در کنار ابعاد پرتابگرهای بزرگ سبب می شود که نصب چنین موشک هایی به تعداد مدنظر طراحان که در دنیا از 24 تا 96 فروند را تا کنون شامل شده است تنها در ناوهای بزرگ و خصوصاً ناوشکن ها مقدور باشد.
سیلوهای پرتاب عمودی موشک در یک ناوشکن بزرگ؛ توپخانه دفاع نقطه ای سمت راست و بالای تصویر مشاهده می شود؛ پرتابگرهای استوانه ای زاویه دار متعلق به موشک های ضد کشتی هستند
ارتفاع مورد نیاز برای موشک های سامانه اس-300 در داخل بدنه ناو در این تصویر قابل مشاهده است
در زمینه تهاجم به اهداف زمینی از موشک های کوتاه برد مانند نمونه دریاپایه موشک های ضد زره با برد کمتر از 10 کیلومتر تا موشک های کروز با برد 2500 کیلومتر را می توان روی ناوشکن های ساخته شده در کشورهای مختلف مشاهده کرد.
بدیهی است ناوشکن های کشورهایی که از پوشش هوایی کامل برای ناوگروه های خود بهره‌مند نیستند، موشک های هدایت شونده تاکتیکی با بردهای کوتاه بسیار جذاب است زیرا می توانند تا بردهای حدود 100 تا 150 کیلومتری نقش پوشش هوایی علیه اهداف ساحلی و عمق خاک دشمن را چه در دفاع از خود شناور رزمی و چه حمایت از نیروهای تفنگدار دریایی ایفا کنند.
در این رده، موشک های مختلفی در کشور ساخته شده که البته برخی از آنها هنوز به طور رسمی معرفی نشده اند اما قابلیت توسعه نمونه دریایی آنها برای صنعت دفاعی کشور به راحتی مقدور است.
موشک برد کوتاه ضد سطحی Griffin
اما موشک های کروز برد بلند در ناوشکن ها بیشتر به منظور تحقق اهداف راهبردی مستقر می شوند. همانطور که کشورهایی همچون آمریکا، فرانسه و انگلیس با اتکا به قدرت دریایی خود و همین نوع موشک ها، عملیات های مختلفی را در چند دهه اخیر سازمان دهی و اجرا کرده اند.
همین قابلیت، یکی از مؤلفه های مهم تبدیل کامل نداجا به یک نیروی راهبردی است؛ قابلیتی که در نسخه زمین پایه هم اکنون توسط وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه تا برد 2000 کیلومتر و در نمونه هواپایه تا برد 1500 کیلومتر توسعه یافته و قابل تسری به نیروی دریایی ارتش است. تنها گام لازم برای تکمیل نمونه دریاپایه، عمودپرتاب کردن این نوع موشک ها برای جانمایی تعداد کافی از آنها در ناوشکن است.
شلیک موشک کروز ضد اهداف زمینی دوربرد تاماهاوک از یک ناوشکن آمریکایی
موشک های ضدکشتی به عنوان سلاح مهم ناوها برای انهدام اهداف شناوری دشمن در طی سه دهه اخیر با تنوع و برد مطلوبی در کشور ساخته شده اند. موشک «قدیر» با برد 300 کیلومتر آخرین نمونه معرفی شده رسمی از خانواده موشک های کروز ضد کشتی ایرانی است. خبرهایی از نمونه با برد دو برابر و نیز موشک ضد کشتی مافوق صوت نیز داده شده که در آینده معرفی خواهند شد.
در نتیجه در این زمینه، ناوشکن سنگین ایرانی دست پُر خواهد بود. اما با توجه به تُناژ بالا، امکان نصب تعداد بیشتر از 4 فروند که فعلاً روی شناورهای رزمی کشور به چشم می خورد در ناوشکن پروژه نگین وجود خواهد داشت. برخی از موشک های ضد کشتی ساخته شده در دنیا دارای مأموریت ثانویه حمله به اهداف زمینی هم هستند که از این نظر انعطاف پذیری عملیاتی بالایی برای شناور حامل خود ایجاد می‌کنند.
اژدرهای کالیبر 324 میلیمتر در اغلب ناوشکن های دنیا به عنوان سلاحی ضد زیردریایی در برد کوتاه و نیز سلاحی ضد اژدرهای مهاجم دشمن به کار می روند. اژدرهای 324 میلیمتری دستکم در دو نسل توسط صنعت دفاعی کشور ساخته شده و در پرتابگرهای سه تایی روی انواع ناوهای ساخت کشور و ناوهای خریداری شده از پیش از انقلاب در جریان بهسازی های متعدد داخلی نصب و به کارگیری شده است.
علاوه بر رادارهای دوربرد پدافند هوایی که به عملیاتی شدن نمونه زمین پایه آنها اشاره شد، رادارهای جستجوی سطحی نیز در انواع مختلف با باندهای کاری مختلف در کشور ساخته شده و روی انواع شناورهای نظامی ایرانی عملیاتی شده است.
ناگفته نماند که رادار هشدار اولیه عصر در نوع جدید خود و رادار آرایه فازی «چشم عقاب» با چهار آنتن ثابت به عنوان رادار ردگیری اهداف هوایی و سطحی در نیروی دریایی ارتش توسعه یافته است.
انواع سونارهای مورد نیاز نیز در سبد محصولات دفاعی کشور وجود داشته که به عنوان مثال 12 نوع سونار مختلف روی زیردریایی فاتح نصب شده که نمونه های متناسب شناوری آنها نیز در ناوشکن سنگین ایران قابل استفاده خواهد بود.
سامانه راداری آرایه فازی چشم عقاب
اما نکته بسیار مهم این است که ناوشکن ها با توجه به چند مأموریتی بودن و انتظارات عملیاتی بالایی که از آنها می رود باید بتوانند در هر لحظه توانایی ردیابی، اولویت بندی و تخصیص سلاح مناسب به اهداف مختلف هوایی، دریایی و زیرسطحی را داشته باشند.
هر یک از این مأموریت ها توسط سامانه های راداری، اپتیکی، سونار و شنود الکترونیکی مخصوص خود پشتیبانی می شود که هماهنگ سازی آنها برای کمک به فرماندهی توسط یک سامانه مدیریت یکپارچه صحنه نبرد ممکن می شود.
در واقع یکی از نیازمندی های مهم و حساس ناوشکن چند منظوره رزمی همین سامانه مدیریت نبرد است. نمونه ای از این سامانه در رده سامانه کنترل آتش اهداف سطحی و هوایی در گذشته توسط جهاد خودکفائی نداجا با نام ثامن ساخته شده است. اولین نمونه رونمایی شده از آن قابلیت درگیری همزمان با 5 هدف دریایی و یک هدف هوایی را داشت.
نمونه های جدید آن با بهره گیری از رادار بسیار پیشرفته آرایه فازی چشم عقاب توانایی درگیری همزمان با 12 هدف را در 360 درجه پیرامون ناو خواهد داشت. این رادار پیشرفته نیز به زودی روی ناوهای رزمی نیروی دریایی به کارگیری خواهد شد.
توانایی پذیرش یک فروند و در برخی موارد دو فروند بالگرد در ناوشکن های بالای 5000 تُن در دنیا به چشم می خورد. این شناورها علاوه بر عرشه فرود بالگرد، از آشیانه مناسب نگهداری این بالگردها نیز برخوردار هستند؛ امری که خصوصاً برای سفرهای دریایی اقیانوسی در شرایط جوی مختلف و نیز دور از پشتیبانی فنی در پایگاه های ساحلی بسیار لازم است.
طراحی آشیانه بالگرد نیز دستکم برای ناو اطلاعاتی «طلائیه» در کشور انجام شده که در تصاویر بازدید مسئولین دفاعی از این ناو که مراحل پایانی ساخت خود را طی می کند قابل مشاهده است.
شلیک موشک پدافند هوایی SM-2 با برد بیش از 100 کیلومتر از ناوشکن 6000 تُنی تخصصی دفاع هوایی De_Zeven_Provincien؛ انواع رادارهای جستجوی سطحی و هوایی روی این ناو مشاهده می شود
اما یکی از الزامات مهم برای توسعه ناوشکن سنگین بومی، سامانه های پیشران آن است. موتورهای دیزل سنگین برای فاز حرکت پیمایشی و موتورهای جت توربین گاز برای فاز شتاب‌گیری دو نوع موتوری هستند که تقریباً در تمام ناوشکن های پیشرفته دنیا مشاهده می شوند. این ناوشکن ها با بهره گیری از این سامانه های رانش به سرعت نهایی 50 تا 55 کیلومتر بر ساعت و برد عملیاتی 8000 تا 13000 کیلومتر در سرعت های پیماشی حدود 30 کیلومتر بر ساعت دست می یابند.
خوشبختانه روند ساخت موتورهای دیزل با رده توان مختلف در کشور شروع شده و در یک دهه گذشته چند نمونه از آنها معرفی شده است. این روند به سمت افزایش توان این موتورها بوده و احتمالاً سنگین ترین نمونه آنها در ناوشکن پروژه نگین و ناو رزمی آموزشی خلیج فارس به کارگیری خواهد شد.
در زمینه موتورهای توربین گاز هم فعالیت های مختلفی در کشور در حال جریان بوده و با توجه به ساخت موتور توربوجت هوایی و در آستانه نهایی شدن موتور توربوفن هوایی، قطعاً توسعه موتور توربین گاز لازم برای کاربرد دریایی نیز دور از دسترس نخواهد بود.
به علاوه سایر حلقه های زنجیره رانش ناوها نیز از جعبه دنده گرفته تا محور انتقال نیرو و پروانه ها با قابلیت تغییر زاویه رانش و ... نیز در ایران ساخته شده و روی شناورهای مختلف به کارگیری شده است.
اما نکته مهم اینجاست که ناوشکن پروژه نگین قرار است به سامانه رانش الکتریکی مجهز شود. در این نوع سامانه رانش، به جای انتقال نیروی تولیدی موتورها به واسطه جعبه دنده و کلاچ به شفت های متصل به پروانه ها، نیروی موتورها در وهله اول صرف تولید انرژی الکتریکی می شود.
در واقع یک نیروگاه برق کوچک در داخل شناور ایجاد می شود که از چند موتور دیزل و توربین گاز تشکیل شده است. سپس به واسطه کابل های مخصوص این انرژی به موتورهای الکتریکی منتقل می شود و آن موتورها کار به چرخش درآوردن شفت و پروانه ها را بر عهده دارند. با این راهکار، دیگر نیازی به جعبه دنده های بزرگ و سامانه کلاچ برای مراحل درگیر کردن یا از مدار خارج کردن موتورها وجود ندارد. جدیدترین ناوشکن های رزمی در دنیا از این نوع سامانه رانش بهره می برند.
تصویر شماتیک از سامانه رانش یک ناو رزمی فعلی نیروی دریایی ارتش که چهار موتور دیزل به واسطه جعبه دنده به شفت ها متصل شده اند
یکی از مزیت های مهم این راهکار، کاهش چشمگیر نویز یا سروصدای تولیدی است که در محیط دریا از عوامل بسیار مهم ردیابی شدن شناورها و زیردریایی ها هستند. در واقع ناوشکن پروژه نگین، بسیار ساکت تر از ناوشکن های فعلی نیروی دریایی خواهد بود. به علاوه با حذف جعبه دنده ها، فضای کمتری در ناو اشغال شده و امکان جانمایی بهتر برای تجهیزات فراهم می شود. به علاوه هزینه و زمان تعمیر و نگهداری کاهش یافته و قابلیت اطمینان مکانیکی کلی شناور نیز بالاتر می رود. مزیت های دیگری نیز در بحث راندمان و نحوه کنترل عملکرد سامانه رانش الکتریکی به دست می آید.
تصویر شماتیک از سامانه رانش الکتریکی که از موتورهای دیزل و توربین گاز به عنوان ژنراتور برای تأمین برق موتورهای الکتریکی استفاده می شود
نیروی دریایی کشور که وظیفه حراست از منافع جمهوری اسلامی ایران در آبهای فراسرزمینی را بر عهده دارد برای تبدیل کامل به یک نیروی راهبردی نیازمند به کارگیری طیف متنوعی از شناورهای سطحی و زیرسطحی است و علاوه بر ناوشکن های سنگین و برخی ناوهای تخصصی، ناوهای پشتیبانی و آبی-خاکی جدید نیز باید به سازمان رزم این نیرو افزوده شود.
در پایان آنچه می‌توان با قطعیت گفت، با توجه به تحریم های همه جانبه نظامی کشور در طی دهه های اخیر، متخصصان کشور با اتکا به توان داخل با تمام توان پای ار آمده اند و در این مسیر نیازمند حمایت همه جانبه از نخبگان کشور تا مسئولین قوای مختلف برای امکان ساخت و عملیاتی کردن هرچه سریع تر این شناورهای جدید با فناوری های روز هستند.