کماکان جامع‌ترین کتاب درباره امام مجتبی «صلح امام حسن(ع)» رهبری است

به گزارش حلقه وصل، در تقویم رسمی کشور روز ۲۸ ماه صفر به عنوان سالروز شهادت سبط اکبر پیامبر، امام حسن مجتبی (ع) ثبت شده است. مهم‌ترین نکته و مفهوم در زندگانی امام مجتبی (ع) «مظلومیت» است. ایشان در هنگامه‌ای از سوی عامه مردم به خلافت برگزیده شد که «ناکثین»، «قاسطین» و «مارقین» امت واحده‌ای را که پیامبر با خون دل بسیار سامان داده بود، دچار تشتت فکری و سیاسی کرده بودند.

امت آن دوران نخواستند که به محتوای آیه شریفه «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ» عمل کنند و حبل الله را که مصداقش در آن دوران امام مجتبی (ع) بود تنها گذاشتند و در نتیجه امام پس از زخم خوردن از نزدیکان به صلح با معاویه روی آورد، البته صلح و صلحنامه‌ای که کم از جنگ نداشت و به تعبیر رهبر معظم انقلاب پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ بود.

مظلومیت امام مجتبی در طول تاریخ ادامه پیدا کرد و حتی امروز که ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تثبیت نخستین نظام شیعی مدرن در جهان می‌گذرد، کتاب مهم و پژوهش درخوری درباره امام مجتبی انجام نشده است. حتی ما اکنون تاریخ دقیق شهادت ایشان را هم نمی‌دانیم چرا که بسیاری از علمای رجالی از جمله مرحوم آیت‌الله سید محمدعلی موحد ابطحی، با پژوهش و اجتهاد بر اسناد و روایات به امروز رسیده، اثبات کرده‌اند که نه روز بیست و هشتم که روز هفتم صفر سالروز شهادت این امام همام است. به مناسبت روز بیست و هشتم صفر با حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر مظاهری اصفهانی، پژوهشگر علوم دینی و استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم.

کمبود پژوهش‌ها مختص امام مجتبی(ع) نیست

حجت‌الاسلام مظاهری اصفهانی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به کمکاری پژوهشگران درباره امام مجتبی(ع) اظهار کرد: قبول دارم که درباره امام حسن مجتبی (ع) بسیار کم کار شده و اسناد بسیار کم است و تحلیل‌های اندکی هم درباره زندگی و نوع مواجهه ایشان با خصم انجام شده. این نکته کاملا درست است اما فراموش نکنیم که ویژه امام حسن نیست.

وی افزود: شما اگر حضرت امیرالمومنین (ع)، حضرت سیدالشهدا (ع) و همچنین حضرت حجت بن الحسن (عج) را استثنا کنید، متوجه خواهید شد که درباره باقی ائمه نیز این کمکاری صورت گرفته است. به عنوان مثال اگر نوجوانان و جوانان از ما منبع مطالعاتی درباره امام جواد(ع) یا امام هادی (ع) خواستند، چه داریم که به آنها معرفی کنیم؟

حجت‌الاسلام مظاهری اصفهانی ادامه داد: البته این کمبود پژوهش و کتاب نباید منجر به انتشار کتاب‌های ضعیف شود. باید کارهای درخور در این حوزه مطالعاتی ارائه داد؛ مثل پژوهش‌هایی که مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی درباره برخی از ائمه انجام داده بود. در آثار مرحوم علامه شهیدی هم مستندات قوی است و هم قلم و نوع تحلیل. او در مکتوبات خود سندهای ضعیف را رد کرده و سندهای قوی را پرورش داده است.

نیم قرن از انتشار ترجمه رهبری می‌گذرد اما هنوز بهترین است

حجت‌الاسلام مظاهری اصفهانی در بخش دیگری از سخنان خود به جامع‌ترین کتابی که تاکنون درباره امام مجتبی(ع) منتشر شده اشاره کرد و گفت: کتاب «صلح امام حسن (ع)؛ پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ» ترجمه رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای است از کتاب «صُلحُ الحَسَن(ع)» اثر شیخ راضی آل‌یاسین. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۴۸، یعنی نیم قرن پیش منتشر شد و جامع‌ترین کتاب درباره امام حسن (ع) است.

مترجم کتاب «شیوه شهریاری» اضافه کرد: پس از گذشت ۵۰ سال از انتشار این کتاب و ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هنوز کتابی درباره امام حسن (ع) منتشر نشده که جامع‌تر، قوی‌تر و گسترده‌تر از این ترجمه باشد. متاسفانه این کتاب را اکنون جوانان نمی‌خوانند، مگر آنهایی که اهل تحقیق و پژوهش درباره تاریخ اسلام باشند.

نویسنده کتاب «از ژرفای حج» در ادامه با اشاره به این نکته که نمی‌توان همیشه مخاطبان را به کتاب «صلح امام حسن» ارجاع داد، گفت: همانطور که گفتم این کتاب برای نیم قرن پیش است. اصولا تا کی می‌توان مردم و بویژه جوانان را به این کتاب ارجاع داد؟ اگر پس از مطالعه آن منبع دیگری خواستند چه کنیم؟

به منابع ادبی درباره امام حسن(ع) نیز نیاز است

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از این گفت‌وگو به ضرورت تالیف آثار ادبی درباره ائمه نیز اشاره کرد و ادامه داد: ضرورت دارد که در حوزه مطالعات پیرامون ائمه معصومین آثار تازه‌ با رویکردهای مختلف هم منتشر شوند. یکی از بهترین مثال‌ها برای از این دست کتاب‌ها، آثار سیدمهدی شجاعی است که با طیب خاطر و اطمینان قلبی می‌توان آنها را به جوانان معرفی کرد.

مظاهری اصفهانی گفت: ما کتاب خوب پژوهشی و تحلیلی درباره حضرت زینب (س) نداریم، اما جوانان بسیاری چه دختر و چه پسر هستند که مدام در طول سال بویژه ایام عزاداری حضرت اباعبدالله (ع) نام حضرت زینب و سخنان مشهور ایشان از جمله «ما رأیتُ الّا جمیلاً» را می‌شوند. خوب چطور می‌توانند درباره ایشان اطلاعات کسب کنند؟ واقعیت را بخواهید در طول این سال‌ها هرکسی که از من درخواست معرفی کتاب درباره حضرت زینب (س) را کرد به او «آفتاب در حجاب» سید مهدی شجاعی را پیشنهاد دادم. این کتابی تاریخی و تحلیلی است، اما روایت خوبی است از زندگانی حضرت زینب (س) با بیان و قلمی بسیار زیبا و قشنگ. من به تعدادی از جوانان مطالعه این کتاب را پیشنهاد کردم که آنها پس از مطالعه بسیار گریه کردند و گریه‌شان البته گریه روضه‌ای نبود.

نویسنده کتاب «از اوج آسمان» در پایان گفت: ما نویسندگان حوزه و دانشگاه اگر کسی از ما کتاب تازه‌ای درباره امام حسن مجتبی (ع) بخواهد چیزی در چنته نداریم. بنابراین باید پژوهشگری مانند مرحوم شهیدی را پیدا کرده و برای نگارش چنین کتابی به او متوسل شویم.

درباره کتاب صلح امام حسن(ع)

«صُلحُ الحَسَن(ع)» تالیف آیت الله شیخ راضی آل یاسین، از معدود آثار تالیفی مفصل درباره امام حسن مجتبی (ع) است. شیخ راضی آل یاسین، فرزند شیخ عبدالحسین بن شیخ باقر از علما و محققان و مورخان نجف است که در سال ۱۳۱۴ ق متولد شد و در ۱۵ ذی‌القعده سال ۱۳۷۲ ق درگذشت. وی پیش از آن، کتاب‌هایی نیز با عنوان «تاریخ الکاظمیه فی القدیم و الحدیث» و «اوج البلاغة» در خطبه‌های امام حسن و امام حسین(ع) را تألیف کرده بود.

شیخ راضی آل یاسین برای نگارش «صُلحُ الحَسَن(ع)» از قریب به صد منبع معتبر و ارزشمند استفاده کرده و در آن به موضوعاتی پرداخته که پیشتر کمتر مورد توجه بوده‌اند. نویسنده به خوبی توانسته موضوع صلح امام حسن(ع) و علت و عوامل آن را شرح کند. کتاب دارای سه قسمت است که در قسمت نخست شرح حال کوتاهی از زندگی امام مجتبی(ع) ارائه داده و در قسمت دوم به موضوع بیعت با آن حضرت و وضعیت سپاه می‌پردازد. قسمت آخر و اصلی کتاب، بررسی قرارداد صلح و عوامل آن بحث می‌کند. عناوین این سه بخش به این شرح است: «امام حسن بن علی(ع)»، «موقعیت سیاسی» و «صلح». در خاتمه کتاب نیز، گزارشی از مقایسه شرایط صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین(ع)، به لحاظ دوستان و یاران و به لحاظ دشمنان ارائه شده است. مؤلف بیش از آن‌که به نقل گزارش‌های تاریخی بپردازد، به بیان و تحلیل اوضاع و شرایط از نگاه خود پرداخته، اما با این حال از ارجاع به منابع و استناد به آنها غفلت نکرده و به منابع مختلفی در متن و پاورقی توجه داده است که همان مصادر دست اول تاریخی هستند.

رهبر معظم انقلاب درباره علت ترجمه‌شان از این کتاب نوشته‌اند: «پیش از این‌که به ترجمه این کتاب بپردازم، مدت‌ها در فکر تهیه نوشته‌ای در تحلیل موضوع صلح امام حسن بودم و حتی پاره‌ای یادداشت‌های لازم نیز گرد آورده بودم؛ ولی سپس امتیازات فراوان این کتاب مرا از فکر نخستین بازداشت و به ترجمه این اثر ارزشمند وادار کرد... مگر که جامعه فارسی‌زبان نیز چون من از مطالعه آن بهره گیرد و هم برای اولین بار درباره این موضوع بسی با اهمیت، کتابی از همه رو جامع، در معرض افکار جویندگان و محققان قرار گیرد.»