به گزارش حلقه وصل، چشم که باز کرده و به آسمان که نگاه می‌کند، انگار هاله‌ای از سیاهی شب روشنایی صبح را در برگرفته و بالای سرش سایه انداخته است! هنوز ساعتی از کار روزانه را آغاز نکرده، حال و حوصله کار کردن را ندارد و بی رمق و سست شده و بی حوصلگی و احساس سنگینی در سر، بدجور کلافه‌اش کرده است.
این علامت‌ها از جمله نشانه‌های بالینی مسمومیت افراد به دلیل آلودگی هوا به ویژه در فصل سرد است که به وفور می‌توان در سطح شهرها به ویژه در اورژانس بیمارستانها دید.
معضلی که این روزها کلانشهرها به ویژه پایتخت نشینان را درگیر کرده است و هرساله نیز در این ایام بازار تشکیل کمیته اضطاری هوا و اظهار نظرهای مختلف افراد مسئول و کارشناس داغ است.
هوای آلوده چیست؟به زبان ساده هرماده‌ای که وارد هوا شود، خواص فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن را تغییر می‌دهد و به چنین هوای تغییر یافته، هوای آلوده گویند.
آلاینده‌های مختلفی در ایجاد آلودگی هوا و به تبعه آن مسمومیت افراد نقش دارند که از جمله آنها؛ منوکسید کربن؛ گاز سمی که به طور عمده مربوط به خودروهایی است که مصرف سوخت آنها بنزین است. این خودروها مقدار زیادی گاز CO را از طریق لوله اگزوز وارد هوا می‌کنند.
دی‌اکسید گوگرد؛ عمدتا مربوط به نفت کوره (نفت سیاه) است که در بعضی صنایع و تاسیسات حرارت مرکزی و تولید نیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اکسیدهای نیتروژن دار؛به طور عمده مربوط به نفت کوره، گازوئیل و مقدار کمتری مربوط به مصرف بنزین و نفت سفید است.
هیدروکربن‌های سوخته نشده: عمدتا مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می‌کنند. نفت کوره و گازوئیل در این مورد سهم کمتری دارند.
ذرات ریز معلق: به طور عمده، از سوختن نفت کوره حاصل می‌شود. برمید سرب: در نتیجه مصرف بنزین در موتور اتومبیل‌ها حاصل می‌شود؛ ضمن اینکه سایر ترکیبات سربی: مانند بنزین خودروها اغلب دارای ماده‌ای به نام تترا اتیل سرب است که به منظور روان کردن کار سوپاپ‌ها و به‌سوزی بنزین به آن اضافه می‌شود.
این ماده هنگام سوختن بنزین، باعث پراکنده شدن ذره‌های جامد و معلق ترکیبات سرب در هوا می‌شود که هم سمی‌است و هم به صورت رسوب‌های جامد وارد دستگاه تنفسی می‌شوند.
این مجموعه آلاینده‌های خطرناک بر روی هم، ایجاد کننده بیماری‌های مختلفی در کوتاه مدت و دراز مدت هستند. از مسمومیت فوری و به تبع آن نشانه‌های بیمارگونه زودگذر در افراد تا بیماری‌های مختلفی همچون مشکلات ریوی و سرطان ریه، مشکلات قلبی و عروقی، ناباروی، بیماری‌های پوست، صدمات مغزی بر کودکان و...
هر فرد روزانه نزدیک به 22 هزار بار تنفس می‌کند و تقریباً به 15 کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد. سیستم تنفسی اولین بخش از بدن انسان است که در تماس مستقیم با آلودگی هوا قرار می‌گیرد و ریه، مسئول جذب اکسیژن هوا و دفع دی اکسید کربن خون است؛ از این رو در صورتی که غلظت آلاینده‌های هوا فراتر از ظرفیت تصفیه ریه انسان باشد، وارد جریان خون می‌شوند و عوارضی همچون اختلال در انتقال اکسیژن به بافت های بدن، افزایش ضربان قلب، سکته قلبی، کاهش ظرفیت شش ها، آسم، برونشیت و سرطان ریه ایجاد می‌شود.
نعمت‌الله مسعودی، متخصص طب سنتی و استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج)، درباره «آلودگی هوا و راه‌های جلوگیری از مسمومیت با آن»، اظهار داشت: مردم می‌خواهند به نوعی وضعیت موجود هوا را تحمل کنند؛ در نتیجه باید ببینیم چه می‌توانیم انجام دهیم تا آلودگی هوا به بدن آسیب نرسانده و این آلودگی پاکسازی شود.
وی ادامه داد: بیشتر آلودگی هوا ناشی از وضعیت نامناسب زندگی صنعتی و خودروهاست. قاعدتا از دو روش این آلودگی از راه تنفسی وارد بدن می‌شود و باید از ورود این هوای آلوده جلوگیری کنیم؛ ضمن اینکه باید ببینیم که چطور می‌توانیم آلودگی وارد شده را پاکسازی کنیم.
مسعودی با اشاره به مواد مؤثر در جلوگیری از مسمویمت به وسیله آلودگی هوا، افزود: برای جلوگیری از ورود هوای آلوده می‌توانیم از روغن بنفشه، بادام یا روغن بنفشه بادام استفاده کنیم که بسیار کمک کننده است؛ به شکلی که وقتی این روغن‌ها را داخل بینی استفاده می‌کنیم، سدی ایجاد می‌کند تا ذرات آلوده وارد دستگاه تنفسی بدن نشوند؛ضمن اینکه استفاده از ماسکی که در جداره پوششی داخل آن از زغال استفاده شده می‌تواند از ورود ذرات آلوده کننده به بدن جلوگیری کند.
این مختصص طب سنتی یادآور شد: برای پاکسازی می‌توانیم غذاهای مقوی استفاده کنیم که نخود و شیر یکی از این غذاهاست.
وی اضافه کرد: برای نمونه آبگوشتی که با شیر و نخود پخته شده باشد، یا نخودآبی که با شیر پخته شود، آب نخود و مصرف نخود همراه کمی دارچین، برنج و ادویه، می‌تواند همراه با گوشت یا بدون گوشت پخته شود و بسیار مفید باشد؛ به ویژه برای افرادی که بیماری آسم یا ریه ضعیف دارند، بسیار کمک کننده است.
مسعودی متذکر شد: افراد می‌توانند از برخی عرقیات و داروهای گیاهی براساس نیاز بدن و با نظر پزشک استفاده کنند و باید میزان مصرف عرقیات توسط پزشک مشخص و تجویز شود؛ چرا که مصرف هرنوع عرقیات مدت معینی دارد و همچنین اقدامات یداوی و بادکش نیز باید براساس وضعیت بیمار توسط پزشک تجویز شود.
همواره دستگاه‌های مختلف مانند شهرداری، سازمان محیط زیست، وزارت بهداشت و.. سعی کرده‌اند اقدامات مختلفی در جهت کاهش آلودگی هوا انجام دهند اما هنوز اثرات قابل توجه آن در سطح جامعه لمس نمی شود و با با افزایش آلودگی، مسئولان مربوطه دست به اقدامات اورژانسی مانند تشدید طرح های ترافیک و عبور و مرور و تعطیلی مدارس می‌کنند.
عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیمی وزارت بهداشت، اظهار داشت: 6 منطقه شهر تهران از جمله شادآباد، شهرری، پیروزی، شریف و منطقه 10 از جمله این مناطق هستند و در سایر مناطق شهر تهران شاخص کیفیت هوا در حد ناسالم برای تمام گروه‌های حساس است.
شاهسونی ادامه داد: مهمترین آلاینده هوا در حال حاضر ذرات کمتر از 2.5 میکرون است و به گروه‌های حساس از جمله جانبازهای شیمیایی، مادران باردار، سالمندان، کودکان، بیماران قلبی، ریوی و تنفسی توصیه می‌شود حتی‌الامکان فعالیت‌های خود را در خارج از منزل کاهش دهند. همچنین گروه‌های حساس از حضور در خارج از منزل پرهیز کنند.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیمی وزارت بهداشت با بیان اینکه سایر گروه‌ها نیز لازم است در صورت خارج شدن از منزل از ماسک‌های فیلتردار مورد تأیید وزارت بهداشت استفاده کنند، اظهار داشت: افراد جامعه می‌توانند ماسک‌های فیلتردار P2 یا N95 را از داروخانه‌ها تهیه کنند.
وی ادامه داد: مهمترین توصیه ما به مردم این است که از مواجه با آلودگی هوا پرهیز کنند و در خصوص تغذیه نیز می‌توانند از موادغذایی دارای آنتی‌اکسیدان یا میوه‌های رنگدانه دار استفاده کنند.
شاهسونی با بیان اینکه معمولاً در زمان آلودگی هوا آمار مراجعه به مراکز درمانی افزایش می‌یابد، گفت: در برخی مواقع علائم بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا یک الی سه روز بعد بروز می‌کند که در صورت مشاهده علائم توصیه می‌شود مردم به پزشک مراجعه کنند.
از ابتدای سال جاری تهران 25 روز هوا پاک، 177 روز هوای سالم و 34 روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هوای ناسالم برای همه افراد داشته است.
مسعود مردانی، فوق تخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره «چگونگی جلوگیری از مسمومیت افراد در هوای آلوده»، اظهار داشت: با عنایت به اینکه به دلیل سکون بودن هوا و فلزات سنگین در سطح شهر، آلودگی هوا اجتناب‌ناپذیر است، مردم باید نکاتی را رعایت کنند.
وی با اشاره به نکات مهم در جلوگیری از مسمومیت توسط ریزگردهای موجود در هوا، خاطرنشان کرد: مردم باید از آوردن وسایل شخصی در سطح شهر خودداری کرده و در صورت نداشتن کار ضروری به مناطق مرکزی شهر مراجعه نکنند.
این فوق تخصص بیماری‌های عفونی اضافه کرد: مردم باید مایعات زیادی مصرف کنند، در فضای باز از ورزش کردن خودداری کرده؛ ضمن اینکه در منزل نیز باید اسفند دود کنند؛ چرا که باعث ضدعفونی کردن هوا می‌شود.
*شستن مکرر دست و دود کردن اسپند درخانه
مردانی با تاکید بر شستشوی مکرر دست‌ها با صابون، خاطرنشان کرد: در صورتی که یکی از اعضای خانواده دچار علائم عفونت ویروسی دستگاه تنفس فوقانی است باید این فرد را در یک اتاق در حالت خودایزوله بودن یا قرنطینه قرار دهند و این فرد باید ترشحات دستگاه تنفسی خود را با استفاده از دستمال کاغذی دفع کند.
وی با تاکید بر اینکه چنین افرادی باید از دست دادن و بوسیدن دیگران جدا خودداری کنند، گفت: این افراد باید دو تا سه روز از رفتن به سرکار خودداری کنند.
این فوق تخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به ضرورت تزریق واکسن آنفلوانزا توسط برخی گروه‌های سنی خاطرنشان کرد: کسانی که در گروه افراد در معرض خطر هستند؛ مانند افراد بالای 65 سال، کودکان 6 ماه تا 6 سال،مبتلایان به دیابت، بیماران ریوی، افراد دچار نارسایی کلیه و سرطان و همچنین افرادی که از داروی کورتن استفاده می‌کنند باید حتما در این آلودگی هوا نسبت به تزریق واکسن آنفلوانزا اقدام کنند.
مردانی با بیان اینکه آلودگی هوا بر سیستم اعصاب، ریه و مغز تاثیر مستقیمی دارد، بیان داشت: گیجی، سستی، عدم تمرکز، عصبانیت، خستگی زودرس و بی‌اشتهایی از جمله نشانه‌های ظاهری مبتلا شدن افراد به مسمومیت به وسیله آلاینده‌های هواست.
این فوق تخصص بیماری‌های عفونی تاکید کرد: مصرف شیر، مایعات، سبزی و میوه‌های تازه در جلوگیری از مسمومیت هوای آلوده موثر است.
کودکان یکی از گروه‌های مهم و بسیار تأثیر پذیر در روزهای آلوده هوا هستند؛ به شکلی که آلاینده‌های هوا بر نوزادان و کودکان اثرات نامطلوبی بر سیستم تنفسی، آسم و میزان تمرکز، حافظه و یادگیری دروس در مدرسه می‌گذارد.
فرشته کرباسیان، متخصص کودکان درباره «اثرات سوء آینده‌های هوا بر سلامت نوزادان و کودکان»، اظهار داشت: یکی از اثرات نامطلوب آلودگی هوا از بعد اقتصادی است که می‌تواند صدمات اقتصادی زیادی به جامعه برساند؛ چراکه داروهایی که نوزادان و کودکان در اثر عوارض آلاینده‌های هوا استفاده می‌کنند عوارض زیادی به همراه دارد.
وی دامه داد: آلودگی هوا در کودکان یک حالت القا کننده برای بیماری‌های تنفسی است؛ ضمن اینکه کودکانی که سابقه بیماری‌های ریوی داشته یا نوزادان زودرسی که مشکلات ریوی دارند، آلودگی هوا بیماری‌شان را تشدید کرده و می کند.
این متخصص کودکان با اشاره به تحقیقات انجام شده بر روی اثرات سوء آلودگی هوا در سلامت کودکان و نوزادان، خاطرنشان کرد: قسمت‌های مختلف بدن ثابت شده است که کودکانی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند، ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی آنها در آینده بیشتر است.
کرباسیان با اشاره به نقش آلودگی هوا در ایجاد سردردهای مکرر، خستگی مفرط و کاهش قدرت یادگیری در کودکان در مدرسه، بیان داشت: در نوزادان مادران متوجه می‌شوند که نوزادشان خوب شیر نمی‌خورد و بیقراری مفرط دارد که این نیز می‌تواند از اثرات نامطلوب آلودگی هوا باشد؛ ضمن اینکه تعداد حملات آسم در کودکان مبتلا به این بیماری زیادتر می‌شود.
یکی دیگر از اثرات نامطلوب آلاینده های هوا بر بدن اثر آن، برسلامت زنان باردار و جنین آنهاست.اثراتی که می‌تواند زمینه ساز بیماری های ریوی و مغزی حتی بعد از تولد و در سالهای آتی باشد.
فریبا الماسی،متخصص بیماری‌های زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، در پاسخ به این پرسش که «آلودگی هوا چه تاثیرات سویی بر سلامت زنان داشته و چه نقشی در ایجاد ناباروری دارد؟»، اظهار داشت: آلودگی هوا مثل سایر توکسین های محیطی عوامل محیطی می‌تواند در مردان و زنان در معرض آن باعث کاهش باروری شود.
وی با اشاره به اثرات نامطلوب آلودگی هوا در سلامت باروری مردان، ادامه داد: آلودگی و وجود مواد توکسین در هوا باعث کاهش تولید اسپرم و افزایش اسپرم‌های غیر عادی می‌شود و فعالیت بیضه در مردان کاهش پیدا می‌کند؛ ضمن اینکه می تواند منشا نازایی که به علت وجود مشکلات در مردان است، باشد.
این متخصص بیماری‌های زنان و زایمان با اشاره به اثرات نامطلوب آلودگی هوا در سلامت باروری در زنان ،اضافه کرد: در زنان فعالیت تخمدان‌ها در اثر سموم یا توکسینها و مواد اکسیدانی که در محیط است، کاهش پیدا کرده و میزان تخمک کاهش می‌یابد.
الماسی تصریح کرد: اگر زنان سالها در معرض هوای آلوده قرار داشته باشند، احتمال یائسگی زودرس افزایش پیدا می‌کند .اکنون بیماران زیادی مانند دختران 25 ساله را می‌بینیم که ازدواج نکرده یا تازه ازدواج کرده‌اند اما دچار یائسگی زودرش شده‌اند که یکی از علل آن می‌تواند وجود توکسینها و مواد اکسیدان در هوا باشد.
این متخصص بیماری‌های زنان و زایمان افزود: خانم های بار دار باید سعی کنند به ویژه در سه ماهه اول بارداری در محیط های خوش آب و هوا و بدون آلودگی باشند و در صورتی که امکان حضور در این محیط ها را ندارند، تا حدامکان در داخل خانه باشند.وی بیان داشت: در سه ماهه اول بارداری احتمال سقط جنین و نقایص جنینی افزایش می یابد و خانم بار دار نباید به ویژه در این مرحله در معرض عفونت های مختلف ، توکسین ها مواد مخدر و آلودگی هوا قرار گیرد.
اگرچه در تلطیف هوا و جلوگیری از آلودگی آن عوامل مختلفی دخیل بوده و جلوگیری و مقابله با آلاینده‌های هوا نیازمند عزم جدی دستگاه‌های مختلف است، اما رعایت نکات بهداشت فردی و آگاه بودن از روش‌های بهداشتی و تغذیه‌ای در مواجه با آلودگی هوا، مسمومیت و بیماری‌های ناشی از آن، می‌تواند در کاهش عواقب منفی و اثرات سوء آلودگی هوا بر سلامت مؤثر باشد.