به گزارش حلقه وصل، از گذشته، در خانه ایرانی‌ها همیشه به روی «حیوانات» باز بود. در روستاها مردم با نگهداری از احشام (گوسفند، بز و گاو)، غذای لبنی خود را تامین و در شهرها با نگهداری طیور (مرغ، خروس و دیگر پرندگان)، از گوشت و محصولات‌شان استفاده می‌کردند. اما حالا که دیگر 70 درصد مردم ایران شهرنشین شده‌اند، نگهداری از حیوانات، جلوه دیگری به خود گرفته است. مشاغل و بازارهای جدیدی به صفوف اصناف مرتبط به حیوانات اضافه شده‌اند؛ مثل بازارهای رسمی حیوانات خانگی. تنور بازار حیوان خانگی داغ است؛ چه برای فروشندگان، چه برای مشتری‌ها. حال اگر نخواهیم به چند و چون و چرایی داغ شدن این بازار سیاه بپردازیم، می‌خواهیم بدانیم این حیوانات چگونه و از کجا به خانه‌های سرپرستان، وارد می‌شوند.
سوای نگهداری و پرورش انواع پرندگان زینتی و اهلی، آبزی‌های آکواریومی و حیوانات هم‌نشینی چون سگ و گربه، این روزها نگهداری از جوندگانی مانند خرگوش، سنجاب، خوکچه هندی، همستر و...، پستانداران جنگلی چون میمون، راکون و جوجه‌تیغی و...، یا حتی خزندگان مانند مار، آفتاب‌پرست، ایگوانا و... در منازل رواج پیدا کرده و بسیاری از مردم، طالب و خریدار این حیواناتند که به‌عناوین مختلف حیوان خانگی، پت و حیوان هم‌نشین شهره هستند، بی‌آنکه از قوانین، لوازم و شرایط نگهداری این حیوانات اطلاعات کافی داشته باشند. حیوانات بخش اعظمی از منابع زیست‌محیطی در ایران هستند. طی این سال‌ها، زیستگاه حیوانات در پی آتش‌سوزی‌های مکرر، قطع درختان، نابودی جنگل‌ها و کوه‌خواری تارانده و بلعیده شده است. نبود قوانین متممی که بتوان با استناد به آنها، با خاسران محیط‌زیست برخورد کرد، ادامه روند حمایتی را برای دوستداران محیط‌زیست مشکل کرده است. رواج نگهداری حیوان خانگی سنت نادرستی است که خلاف عادت و طبیعت مالوف حیوانات است. بسیاری از انسان‌ها گمان می‌برند که با اسیر کردن حیوان در قفس و محیط دلگیر آپارتمانی، دوستدار طبیعت و حیواناتند، اما این کار، دقیقا بر هم زدن چرخه طبیعی است و آتش این مهربانی انسان‌ها، ابتدا دامان طبیعت را می‌گیرد.
سری به بازار فروش حیوانات
در نزدیکی دروازه‌غار، محله‌ای به نام مولوی وجود دارد که سال‌های سال، محل خرید و فروش حیوانات بوده است، از کبوتر گرفته تا سگ. در ابتدا، این بازار فقط مختص پرنده‌فروشان بود و به‌مرور حیوانات دیگر به آن اضافه شد. اما حالا دیگر بازار حیوانات مولوی به قوت سابقش پا برجا نیست. با افزایش سطح برخی جرائم، نارضایتی اهالی و ساکنان محله‌های جانبی و همچنین به جهت سامان دادن به وضعیت فروش حیوانات، بسیاری از فروشندگان برای عرضه حیوانات به جمعه‌بازار خلیج‌فارس، تحت‌عنوان محل خرید و فروش پرندگان زینتی، واقع در انتهای بزرگراه آزادگان منتقل شدند. جمعه‌بازار فروش حیوانات، دوزخ است. در این بازار، از شیر تا جان حیوانات پیدا می‌شود و اقشار مختلفی را به سوی خود جلب می‌کند. جایی که تمامی قوانین مبتنی‌بر حقوق حیوانات، به‌سادگی نقض می‌شود. هنگام فروش پرنده، هیچ توضیح جامعی درباره چگونگی نگهداری این جانور، به خریدار داده نمی‌شود. در بازار پرندگان، بازارچه مخصوص هر حیوان، از دیگر بازارچه‌ها جدا می‌شود. مثلا در بازارچه کبوترها، انواع کبوتر از پنج هزارتومان تا چند میلیون‌تومان معامله می‌شود. انواع کبوتر با خلقیات و نژادهای گوناگون وجود دارد که پاتوق خوبی برای کفتربازهاست. در بازارچه طوطی‌ها، قیمت طوطی‌ها به نژاد، محل تولد و میزان تسلط‌شان به بازگویی کلمات بستگی دارد و میانگین قیمت آنها از دو میلیون شروع می‌شود؛ اما برای طرفداران پرندگان سخن‌گو که ظاهر پرنده برایشان اهمیت کمتری دارد، مرغ مینا گزینه بهتری است. قیمت جوجه مرغ مینا از 300 هزارتومان شروع می‌شود. مرغ و خروس هم که پای ثابت این بازارهاست. خروس از 10 تا 150 هزارتومان موجود است؛ انواع مختلفی دارد ولی گران‌ترین آن، خروس‌هایی است که برای رینگ جنگ تربیت شده‌اند. بعضی فروشنده‌ها درصورت خرید خروس، یک جوجه به‌عنوان اشانتیون هم به خریدار می‌دهند! پرندگان دیگری هم علاوه‌بر پرندگان مرسوم، به تعداد محدود و جزئی فروخته می‌شوند؛ مثل اردک، شاهین و جوجه عقاب.
بازار غیررسمی، روبه‌روی بازار اصلی
جدا از بازار اصلی، فروشندگان زیادی در حاشیه بزرگراه آزادگان، روبه‌روی مرکز اصلی اتراق کرده‌اند. در میان‌شان بساط حیوانات متنوع‌تری برپاست. فروش سنجاب ایرانی در ایران ممنوع است. اما یکی از فروشنده‌ها سنجابی را در قفسی برای فروش گذاشته است- مهم‌ترین زیستگاه سنجاب ایرانی در غرب ایران و در مناطق جنگلی زاگرس، خصوصا جنگل‌های بلوط سردشت در آذربایجان‌غربی است- این فروشنده می‌گوید: «این سنجاب کردستان است. خودم آن را گرفته و تربیت کرده‌ام؛ اهلی است.» هرکس را که می‌بیند، می‌گوید: «اگر خریدار باشی، از قفس می‌آورمش بیرون و می‌گذارمش روی زمین. قسم می‌خورم که فرار نمی‌کند. تخفیف هم می‌دهم.» سنجاب را یک میلیون و 500 هزار تومان قیمت‌گذاری کرده است و بچه سنجاب را هم 500 هزارتومان می‌فروشد. سنجاب‌فروش در پاسخ به پرسش چرا انقدر گران؟ پاسخ می‌دهد: «اینجا هیچ‌کس جز من سنجاب نمی‌فروشد! هر چیزی هم که فروشش غیرقانونی باشد، قیمتش بالا می‌رود!» اگر از او بپرسید چگونه باید نگهداری کنم؟ جز اینکه آب و غذایش را بده، چیز دیگری نمی‌گوید. حتی نمی‌داند که سنجابی که برای فروش گذاشته، یک سنجاب ماده است که تازه زایمان کرده و غدد شیرده‌اش فعال است و حالا که نوزاد را از مادرش جدا می‌کند، هر دو سنجاب خیلی‌زود تلف می‌شوند. یک نفر دیگر با یک قفس که سنجابی به میله‌های آن چسبیده، فریاد می‌زند: «سنجاب کُرد، فقط 500 هزارتومان!» هرچه اندازه سنجاب بزرگ‌تر باشد، قیمتش ارزان‌تر می‌شود.
تشویق به جوجه‌تیغی‌درمانی!
میان شلوغی بازار، یکی از فروشنده‌ها، لابه‌لای بساط سگ‌هایش، دو جوجه‌تیغی هم برای فروش گذاشته است. قیمت جوجه‌تیغی‌ها، 55هزار تومان است. کافی است از فروشنده سوال شود که خاصیت خارپشت چیست، تا یک دل سیر حرف بزند. می‌گوید: «خیلی از بیمارها از من جوجه‌تیغی می‌خرند. خاصیت درمانی‌اش زبانزد است! دکترها گوشتش را برای بیماری که آسم دارد، تجویز می‌کنند. دستور پخت خاصی هم ندارد، منتها از لحاظ شرعی اگر گوشت مار به او داده باشید، تا چهار روز گوشتش حرام می‌شود و نمی‌توانید ذبحش کنید. اگر هم برای حیوان خانگی بخواهید، شرایط نگهداری‌اش اصلا سخت نیست، یک جعبه بگذارید و چند روزنامه! تا مدت‌ها زنده می‌ماند!» استاد البته برای جذب مشتری مساله شرعی را اشتباه گفت و اصلا از این خبرها نیست. گربه‌ها نسبت به دیگر حیوانات کمتر به فروش می‌رسند. گویا گربه نتوانسته جایگاه خود را در میان خانه‌های ایرانی تثبیت کند. کمااینکه، نگهداری گربه (به جهت نیاز به عقیم‌سازی و واکسیناسیون مداوم) از دیگر حیوانات خانگی سخت‌تر است.
همستر، خوکچه‌هندی و خرگوش هم پای ثابت این بازار است. قیمت خرگوش از 15 هزارتومان و قیمت همستر از پنج هزار تومان شروع می‌شود. بهای هر خوکچه‌هندی نیز از 30 هزارتومان شروع شده تا اندازه‌های بزرگ آن که حدودا 300 هزارتومان می‌شود. نگهداری و فروش همستر و خوکچه‌هندی به صورت تکی، در کشور سوئیس ممنوع است؛ چراکه این حیوان در رده حیوانات اجتماعی محسوب می‌شود و زندگی فردی، حیات آنها را به خطر می‌اندازد که این موضوع برای فروشندگان در ایران، کوچک‌ترین اهمیتی ندارد.
بازار فروش حیوانات
یکی از فروشندگان رده‌بالای بازار خلیج‌فارس، حاضر به گفت‌وگو می‌شود؛ او می‌گوید: «من یک خریدار و فروشنده ساده‌ام؛ 30سال است که پرنده‌فروشی می‌کنم. حدودا سه‌سال پیش بابت نگهداری و فروش مرغ مینا و سنجاب مجازات شدم. تمام پرنده‌هایم ضبط و به یک‌سال و 6 ماه حبس محکوم شدم.» تجربیات و اطلاعات به‌روز و خوبی درباره معامله حیوانات دارد.
مار بوآ و پیتون در ایران به فروش می‌رسد؟ قیمت‌گذاری روی این حیوانات بر چه اساسی تنظیم می‌شود؟
خرید و فروش و نگهداری خزندگان از همه‌کس برنمی‌آید، به‌خصوص مار. هرکس بخواهد مار نگهداری کند، باید از سازمان محیط‌زیست مجوز بگیرد، اگر کسی بدون مجوز نگهداری کند، با او برخورد می‌شود. هرکسی هم مشتری خزنده‌ها نیست. اما مار بوآ و پیتون از خارج از ایران وارد می‌شوند (چراکه زیستگاه‌شان ایران نیست)؛ معمولا قیمت‌گذاری روی این مارها برحسب اندازه و بزرگی است. هرچه مار بزرگ‌تر و درشت‌تر باشد، قیمتش گران‌تر است. مثلا اگر مار یک متر باشد، قیمتش از دو میلیون تومان شروع شده و به‌مراتب مارهای سه و چهار متری که گران‌تر می‌شوند. اما اخیرا دیگر واردات آن کاهش پیدا کرده و فروشنده‌های مار بوآ ترجیح می‌دهند، به‌جای پرداخت هزینه‌های سنگین برای وارد کردن، خودشان آن را پرورش دهند. تولیدکننده، چند جفت مار را در یک خانه یا ویلا نگه می‌دارد، شرایط را برای تولیدمثل و جفت‌گیری مارهای نر و ماده آماده می‌کند و بعد از اینکه بچه‌مار متولد شد، آن را پرورش می‌دهند و می‌فروشند. پرورش مار، برای فروشنده به‌صرفه‌تر است.
ایگوانا، سمندر و مارمولک و آفتاب‌پرست چطور؟
ایگوانا هم وارد می‌شود. قیمتش بیش از یک میلیون تومان است ولی سمندر و مارمولک و آفتاب‌پرست را از صحراها و دشت‌های ایران شکار می‌کنند.
جوجه‌تیغی هم جزء همین دسته محسوب می‌شود؟
بله. جوجه‌تیغی هم در خیلی از بیابان‌های اطراف تهران و شهرستان‌ها به فراوانی پیدا می‌شود.
این حیوانات(مار، ایگوانا، میمون و...) چگونه وارد ایران می‌شوند؟
اکثرا قاچاقی از مرزها وارد می‌شوند؛ همان‌طور که بسیاری از حیوانات هم از داخل ایران به خارج قاچاق می‌شوند. پرندگان زیادی ازجمله مرغ‌عشق، قناری، بلبل و حتی سنجاب هم از داخل ایران به کشورهای خارجی بصورت قاچاقی فروخته می‌شوند، چراکه برای فروشنده سود خیلی بیشتری دارد. اگر فروش این دسته از پرنده‌ها به خارجی‌ها کم شود، تعدادشان در داخل بیشتر و قیمت‌شان هم نسبت به قبل، کمتر می‌شود.
مجازات کسانی که بدون مجوز از این حیوانات در منزل نگهداری می‌کنند، چیست؟
معمولا از یک تا سه سال حبس، به‌علاوه جریمه‌های سنگینی هم به همراه دارد.
حیوانات وحشی چطور؟ توله‌خرس، توله شیر، ببر و پلنگ به چه ترتیب است؟
این حیوانات اصلا به‌راحتی در بازار پیدا نمی‌شوند؛ اینها یا از راه قاچاق وارد شده یا شکار می‌شوند. اگر هم در جایی چنین حیواناتی معامله شوند، قطعا مجوز برای آن صادر شده. خرید و فروش این حیوانات وحشی از فروشنده‌های جزئی برنمی‌آید.
آیا سازمان حفاظت از محیط‌زیست با متخلفان برخورد می‌کند؟
بله. بارها شاهد این بوده‌ایم که گشت‌های یگان حفاظت به بازار آمده‌اند. همین محیط‌زیست با خود من هم برخورد داشته و 150 مرغ مینای من را بردند، نیمی‌شان را بازگرداندند و مابقی را مصادره کردند. برایم سوءسابقه درج کردند و حکم یک سال و 6 ماه حبس هم برایم بریدند.
آیا محیط‌زیست بابت نحوه نادرست نگهداری حیوانات با فروشندگان متخلف برخوردی می‌کند؟
کسانی که در کار خرید و فروش حیوانند، چون منبع درآمدی از حیوانات دارند، ملزم به رسیدگی به حیوان‌شان هستند و سعی دارند به بهترین نحو آنها را تغذیه کنند، در غیر این‌صورت، هر حادثه‌ای که برای حیوانات پیش بیاید، به ضرر خودشان است.
میمون‌ها چگونه به فروش می‌رسند؟
میمون‌ها را از پاکستان به تعداد خیلی محدود (شاید 30 تا 40 میمون) به ایران وارد می‌کنند. این حیوان بیش از دو میلیون نمی‌ارزد، اما گران‌تر می‌فروشند. میمون به عنوان حیوان خانگی موجود بسیار کثیفی است. نگهداری، نظافت و تربیتش خیلی سخت است. تقاضا برای نگهداری‌اش هم زیاد نیست، اما خب بعضی‌ها دوست دارند. آیا کیفیت خوراکی که در بازار پرندگان عرضه می‌شود و همچنین دامپزشکانی که در آنجا فعالیت می‌کنند، مطلوب است؟ بعضی از آنها خدمات را به‌خوبی ارائه نمی‌دهند؛ گاهی دارو یا واکسنی که برای حیوانات استفاده می‌کنند، قاچاقی است و ممکن است تاریخ مصرفش تمام شده یا اینکه تقلبی باشد. این داروهای نامرغوب باعث مرگ حیوان می‌شود.
حیوانات اگزوتیک
در بازار حیوانات خلیج‌فارس، علی‌رغم غیرمجاز بودن خریدو فروش و معامله، فهرستی از حیوانات که از آنها به اشتباه، با عنوان «حیوان خانگی»، «حیوان زینتی» یا «حیوان هم‌نشین» یاد می‌شود، فهرستی از حیوانات نیز با عنوان «اگزوتیک پت» عرضه می‌شود. حیوانات اگزوتیک، گروهی از حیوانات خانگی خاص هستند که نگهداری آنها در محل زندگی با انسان، نامتعارف است. اگرچه درمحیط منزل توانایی برقرار کردن حداقل امکانات زیستی و شرایط نگهداری‌شان میسر است ولی مانند «حیوانات هم‌نشین» همچون سگ و گربه از هم‌نشینی با انسان لذت نمی‌برند، حتی اگر در شرایط نگهداری مناسب در منزل، بیشتر از متوسط طول عمرشان در طبیعت زندگی کنند! این گروه از حیوانات به 6 دسته زیر تقسیم می‌شوند:
ممنوعیت فروش حیوانات کمیاب و رو به انقراض
علی‌رغم ممنوعیت فروش این گروه از حیوانات در بازارهای رسمی سطح شهر، عده‌ای اقدام به شکار، فروش و معامله این حیوانات می‌کنند که طبق ماده 680 قانون مجازات اسلامی، مجازات افرادی که اقدام به عرضه و فروش این گونه‌های کمیاب و رو به انقراض و حیوانات وحشی ازجمله سنجاب (از گونه‌های رو به انقراض در ایران) کنند، تنها به یک تا 6 ماه حبس و 10 تا 100 هزارتومان و جزای نقدی محکوم می‌شوند! این درحالی است که در کشور چین، مجازات شکار پاندا (که گونه‌ای کمیاب، نادر و در خطر انقراض است) 10 سال حبس به‌علاوه پرداخت جزای نقدی است. سهولت در فروش، خرید، نگهداری و دسترسی به انواع حیوانات و به بند کشیدن این موجودات، برای چه کسانی نفع دارد که فریاد حامیان حقوق حیوانات به گوش نمی‌رسد؟
