شورش مصری‌ها علیه ژنرال اشرافی/ مرد پشت پرده اعتراضات مصر کیست؟

سرویس جهان حلقه وصل - مصر دیروز در اتفاقی بی سابقه بعد از حوادثه رابعة العدویه شاهد تظاهرات بزرگ مردمی در اعتراض به سیاست‌های عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور این کشور بود. این تظاهرات اولین تظاهرات بزرگی بود که در این کشور در اعتراض به سیاستهای عبدالفتاح سیسی برگزار شد. شرکت کنندگان در این تظاهرات در میدان‌های مشهور مصر از جمله میدان التحریر حضور پیدا کردند تا اعتراض خود را به گوش مردم دنیا برسانند.

تظاهرات مردمی مصر در استان‌های متعدد این کشور از جمله قاهره، الجیزه، اسکندریه، سوئز، استان غربی، دقهلیه و القلیوبیه و بنی سویف و دمیاط و استان شرقی برگزار شد. بزرگترین این تظاهرات‌ها در قاهره و اسکندریه و سوئز بود.

با وجود اینکه مقامات مصری با ایجاد تدابیر ترافیکی و محدودیت‌های ایجاد شده برای حضور مردم سعی کرده بودند میدان التحریر را از دایره اعتراضات مردمی خارج کنند، اما بزرگترین تظاهرات‌های دیروز در همین میدان برگزار شد تا بار دیگر خاطره انقلاب مردمی ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ در این کشور ضد حاکمیت نظامیان زنده شود.

** پوشش رسانه‌های مصری از تظاهرات دیروز

بی توجهی و سکوت رسانه‌های دولتی مصر در مورد این تظاهرات از نکات قابل توجه دیروز بود. تا جایی که برخی از این رسانه‌ها اصلا به این تظاهرات اعتراض‌آمیز اشاره نکرده اند. شبکه سی بی سی مصر که تا نیمه‌های شب تصویری از میدان التحریر نشان نداده بود، بعد از خالی شدن این میدان، ‌آنجا را به تصویر کشید وبرخی شبکه‌ها نیز تصاویر و سرودهای حماسی خواننده‌های مصری را پخش می کردند تا مانع از حضور مردم در خیابان‌ها شوند. همچنین شبکه‌های تلویزیونی با استفاده از برخی چهره‌های شاخص رسانه‌ای سعی داشتند مردم را وادار به حضور در منازل و عدم شرکت در اعتراضات مردمی کنند.

اقدامات دولت مصر برای تعامل با تظاهرات مردمی به این مقدار نبود، بلکه دولت با استفاده از پتانسیل برخی شخصیت‌های هنری و سیاسی مطرح در کشور تلاش کرد تظاهراتی را در حمایت از خود به راه بیندازد. هشتک‌ها و محتواهایی نیز در فضای مجازی در خصوص لزوم مقابله با معترضان مردمی و نجات مصر منتشر شد.

** تردید و تزلزل دولت در تعامل با معترضان

تاکنون هیچ موضع رسمی از سوی دولت مصر در خصوص این تظاهرات بی سابقه صادر نشده است. این موضوع بعلاوه تردید و تزلزل نیروهای امنیتی در نحوه تعامل با تظاهرات کنندگان نشان دهنده سرگردانی دولت در نحوه مدیریت اعتراضات عمومی مردم است.

گفته می‌شود که برخی عناصر نیروهای امنیتی اقدام به تحریک مردم برای ادامه تظاهرات کرده‌اند. عده‌ای از شرکت کنندگان در این تظاهرات این موضوع را به معنی وجود اختلاف در موسسات دولتی السیسی ارزیابی کرده‌اند.

یکی از نکات قابل توجه در تظاهرات دیروز این بود که نیروهای امنیتی برخورد خشنی با معترضان نداشتند. البته در میدان التحریر نیروهای امنیتی برای متفرق کردن مردم از گاز اشک‌آور استفاده کردند و مسیرهای منتهی به میدان را بستند و به تعدادی از تظاهرات کنندگان نیز حمله کردند.

به نظر می‌رسد اعتراضات اخیر که در نتیجه تحرکات و افشاگری‌های محمد علی فعال اقتصادی و بازیگر مصری ایجاد شده، در اولین گام به اهداف مورد نظر رسیده است. چرا که باعث شده ترس و وحشت مردم از چندین سال خفقان و سرکوب بعد از حوادث میدان رابعة العدویه از بین برود. این موضوع را محمد علی در واکنش خود به برگزاری تظاهرات گسترده مردمی مطرح کرده است. محمد علی در پیام‌های خود قبل از برگزاری تظاهرات از محمد زکی ابراهیم وزیر دفاع مصر خواسته بود تا السیسی را دستگیر کند تا جلوی خونریزی مصری‌ها گرفته شود. او گفته بود که اگر السیسی بازداشت نشود، خودش شخصا به قاهره سفر می‌کند و وزیر دفاع باید در این صورت تبعات سهل انگاری خود را بپردازد.

** فضای مجازی پیشقراول انقلاب جدید مردمی؟

یکی دیگر از نکات جالب توجه در اعتراضات دیروز همبستگی مردم در فضای مجازی با این اعتراضات بود، هشتک میدان تحریر در رتبه اول ترند سایت‌های اجتماعی قرار گرفت و هشتک «السیسی از قدرت کنار برو» نیز در مصر در رتبه دوم بود. تعداد این هشتک‌ها در ساعات اولیه بامداد به ۷۰۰ هزار مورد رسیده بود.

همانند سالهای گذشته و انقلاب‌های مردمی به وجود آمده طی یک دهه گذشته، به نظر می رسد بار دیگر فضای مجاری نقش تعیین کننده‌ای در پیشبرد روند اعتراضات مصری‌ها خواهد داشت. شاید به همین علت است که دولت مصر ترجیح می‌دهد و در وهله اول سرکوبگری و مشت آهنین را در تعامل با معترضان در دستور کار قرار ندهد. اما نکته مهم این است که در صورتی که عوام‌فریبی‌های دولت در توقف روند اعتراضات کارساز نباشد، فضای آزاد می‌تواند اعتراضات مردمی را به مرحله‌ای بی بازگشت برساند.

البته نظریه دیگری مطرح است مبنی بر اینکه که تعامل دولت با تظاهرات کنندگان دیروز و اظهارات برخی نخبگان سیاسی این کشور نشان دهنده شکاف در دولت در زمینه‌های مهم اقتصادی، سیاسی و تعامل با معترضان است.

** بستر مناسب برای تحرک مردمی در مصر

گرچه بیشتر سران مخالف دولت السیسی در حال حاضر در زندان‌ها هستند، اما فضای سنگین به وجود آمده در تحولات امنیتی این کشور و حضور گسترده اخوان المسلمین در لایه‌های زیرین جامعه مصر خطر این اعتراضات عمومی را برای دولت بیش از پیش می کند. بویژه که این تظاهرات حدود یک ماه بعد از مرگ مشکوک محمد مرسی در دادگاه مصر صورت گرفت و پسر وی نیز چند روز پیش به صورتی مشکوک جان خود را از دست داد.

بستر و سابقه گسترده فعالیت‌های جماعت اخوان المسلمین در این کشور خطرات موجود از تحرک اخیر مردمی را بیش از پیش نمایان می کند. رهبران غیر دربند اخوان المسلمین که بیشتر نمادهای سیاسی و ایدئولوژیک خود را در زندان‌های مصر می بینند، قدرت شعله‌ور کردن یک اعتراض مردمی در مصر را نداشتند، اما اینک با حضور در این اعتراضات می‌توانند از آن برای پیشبرد مطالبات خود استفاده کنند.

از سوی دیگر گرچه نسبت به پشت پرده اقدامات محمد علی و وابستگی‌های احتمالی وی اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما رویکرد و سابقه غیر سیاسی محمد علی که مردم را به اعتراض به زمامداران کنونی مصر دعوت کرده، یکی از ابعاد ایجاد انگیزه برای مردم این کشور است. این موضوع نشان می‌دهد آنها از کشمکش‌های سیاسی موجود در کشور ناامید هستند و امیدوارند یک گروه مستقل بتواند بهتر از جریان‌های سیاسی موجود در کشور منافع مردم رنج کشیده را تامین کند.

انتخاب زمان برگزاری این تظاهرات بعد از یک مسابقه فوتبال داخلی بین دو تیم الأهلی و الزمالک مصر نشان می‌دهد که محمد علی نمی خواهد ابعاد سیاسی یا ایدئولوژیک به تحرک جدید مصری‌ها بدهد، این موضوع در هفته اول موفقیت آمیز بود، اما در هفته‌های بعد، این احتمال وجود دارد که دامنه تحرکات مردمی از کنترل این معترض خارج نشین بیرون برود و برخی گروه‌های سیاسی در مصر ابتکار عمل را در دست بگیرند. البته محمد علی مردم را به تظاهرات مسالمت آمیز دعوت کرده و از آنها خواسته است تا با نیروهای امنیتی برخورد نکنند.

معترضان مصری از همان ابتدای آغاز تحرکات خود شعار لزوم کناره‌گیری السیسی از قدرت را مطرح کردند تا دامنه گسترده خواسته‌های خود را به گوش مقامات این کشور برسانند. این شعارها در جریان انقلاب مردمی ۲۰۱۱ باعث سرنگونی سه دهه حاکمیت حسنی مبارک در این کشور شد.

پاره کردن تصاویر بزرگ السیسی و سر دادن شعارهایی در سقوط حاکمیت موجود مصر نشان داده مطالبات گسترده شرکت کنندگان در این تظاهرات است که احتمالا ادامه‌دار خواهد بود و جمعه‌های آینده شاید با گستره بیشتر حضور مردمی و سرکوبگری‌های شدیدتر از سوی دولت ادامه داشته باشد.

اعتراضات و انتقادهای مردمی نسبت به عملکرد دولت مصر را به صورت عمده می‌توان در دو مورد خلاصه کرد:

الف:عادی سازی روابط مصر با صهیونیست ها وتخریب جبهه ضد صهیونیستی عربی یکی از اتهاماتی است که افکار عمومی ضد السیسی مطرح می کنند. ارتش مصر که در سال ۲۰۱۳ رهبری روند برکناری محمد مرسی را در این کشور بر عهده داشت٬ همکاری امنیتی دولت خود و رژیم صهیونیستی را به شکل بی‌سابقه ای تعمیق داد.

روزنامه عبری زبان معاریو در این رابطه نوشت که یک هیئت صهیونیستی به دنبال عزل محمد مرسی از ریاست جمهوری مصر٬ وارد قاهره شد و برای تاکید بر تداوم همکاری های امنیتی بین دو طرف با رهبری ارتش این کشور دیدار و گفتگو کرد.

همکاری میان مصر و رژیم اشغالگر بر اساس مبانی و اصول جدیدی که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی تعیین کرده و عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر به شکل کامل با آن موافقت کرده شکل گرفته است. به این ترتیب ارتباط میان رژیم صهیونیستی با رژیم مصر پس از کودتای این کشور به یک رابطه نزدیک و دوستانه بدل شد تا جایی که السیسی در ۲۰۱۶ از صلح با صهیونیست ها صحبت کرد.

در فوریه ۲۰۱۷ روزنامه هآرتص نوشت که نتانیاهو با عبدالفتاح السیسی و ملک عبدالله دوم پادشاه اردن و جان کری وزیرخارجه وقت آمریکا درتفرجگاه اردن در دریای سرخ در ۲۱ فوریه ۲۰۱۶ نشستی را برگزار کرده بودند. به نظر می رسدکه این نشست نخستین دیدار رسمی میان دو طرف مصر و رژیم صهیونیستی بوده است.

در همین راستا شبکه ۱۰ تلویزیون اسرائیل در ۲۸ فوریه ۲۰۱۶ اعلام کرد که السیسی دوهفته است که به طور مستمر با نتانیاهو صحبت می کند بوده و حاییم کورین سفیر رژیم صهیونیستی درقاهره بارها با رئیس جمهور این کشور دیدار کرده و همکاری مشترک مستحکمی میان دوطرف وجود دارد.

روزنامه نیویورک تایمز در فوریه ۲۰۱۸ افشاگری کرد که هواپیماهای صهیونیستی با رضایت السیسی٬ حملات هوایی ضد مواضع مسلحان در شبه جزیره سینا انجام داده اند.

این روزنامه آمریکایی ادامه داد که بیش از دوسال است که هواپیماهای بدون سرنشین و هلی کوپترها و جنگنده های صهیونیستی بیش از ۱۰۰ حمله سری در داخل مصر ترتیب داده اند.

ب: فسادهای مالی دولت و ارتش مصر و شخص السیسی: ارتش مصر متهم به مداخله در همه پروژه های اقتصادی این کشور است و نیز افسران آن متهم شده اند که علاوه بر دریافت حقوق و مزایای خود٬ سودهایی نیز از طریق این پروژه ها کسب می کنند.

ارتش مصر مطابق با قانون اساسی این کشور بالاتر از نظارت و کنترل پارلمان قرار دارد و همین امر آن را به یک نهاد بسته که مورد بررسی قرار نمی گیرد تبدیل کرده است؛ زیرا هیچ کس میزان بودجه و مبالغ پولی را که از طریق حمایت های خارجی و پروژه های سرمایه گذاری داخلی یا هزینه های آن دریافت می کند را نمی داند.

محمدعلی چند روز پیش، پس از انتشار فیلم هایی در صفحه های اجتماعی خود پرده از فساد بزرگ در ارتش مصر و هدر دادن اموال عمومی توسط رئیس جمهور این کشور برداشته بود که این موضوع چند روز است که نقل مردم مصر در کوچه و خیابان ها شده است.

بارزترین افشاگری محمدعلی این بود که ژنرال های ارتش مصر میلیون ها پوند پول مالیات دهندگان را برای ساخت ویلاها، هتل ها و کاخی در مقابل ساحل خصوصی رئیس جمهور هدر داده اند.

پرونده های فساد گزارش شده شامل ساخت پنج ویلا برای دستیاران السیسی، کاخی برای رئیس جمهور در داخل اردوگاه ارتش در قاهره و خانه ای در اسکندریه برای خانواده وی است؛ با وجود اینکه اقامتگاه دیگری در همان محل وجود داشت. باتوجه به افزایش میزان فقر در مصر٬ اصلاحاتی که همسر السیسی در یکی از قصرها خواستار آن شده است بیش از ۲۵ میلیون پوند هزینه دارد.

افشاگری های محمدعلی هنرمند مصری در خصوص قصرهای پادشاهی و سوء استفاده السیسی از قدرت نقش مهمی در رو شدن ابعاد فساد مالی رئیس‌جمهور مصر دارد که تلاش می کند خود را به عنوان رئیس جمهور مادام العمر این کشور مطرح سازد. السیسی در ۱۴ سپتامبر در سخنرانی خود در خصوص افشاگری های اخیر محمدعلی در رابطه با ساختن قصرهای مجلل بدون توجه به وضعیت اقتصادی نابسامان و گسترش فقر در مصر گفت: «بله من قصرهای ریاست جمهوری را می سازم و باز هم خواهم ساخت اما آیا این قصرها را برای خود می سازم؟ هیچ کدام از این قصرها برای من نیست و متعلق به همه مردم مصر است.» وی همچنین همه شایعات ضد خانواده خود را نیز تکذیب کرد.

** آیا گروه‌های پشت پرده از منتقد مصری عبور می‌کنند؟

دکتر محمد عماد الدین عضو سابق کمیسیون روابط خارجی پارلمان مصر در این رابطه می‌گوید که در درجه اول باید گفت که دولت به علت مدیریت بد عبدالفتاح السیسی دچار اختلاف نظر شده است. به نظر می‌رسد برخی منتقدان السیسی در داخل محافل دولتی می‌خواهند از محمد علی به عنوان پاشنه‌آشیل دولت استفاده کنند تا منافع خود را تامین کنند.

وی در ادامه تردیدهایی را نسبت به منابع اطلاعاتی محمد علی مطرح کرده و گفت که این احتمال وجود دارد که برخی گروه‌ها در آینده نزدیک از وی عبور کنند.

** آیا السیسی به قسم جلاله خود عمل می‌کند؟

در شرایطی که اعتراضات مردمی در مصر وارد فاز تازه‌ای شده است، باید دید آیا عبدالفتاح السیسی به وعده خود عمل می کند، او بارها اعلام کرده است که در صورت وجود اراده مردمی برای کناره‌گیری وی از قدرت، او سریعا ریاست‌جمهوری را کنار خواهد گذاشت. حال که دامنه بالای اعتراضاعت مردمی در هفته اول خود نشان دهنده این اراده است، باید دید آیا السیسی به وعده خود عمل می کند یا اینکه همانند حسنی مبارک رئیس جمهور سابق نظامی مصر با مشت آهنین با این تظاهرات برخورد خواهد کرد؟

این وعده‌ها در ماه می سال ۲۰۱۴ و دسامبر سال ۲۰۱۵ مطرح شد و وی سه بار در سخنرانی ۲۰۱۵ خود با لفظ جلاله سوگند یاد کرد که اگر اراده مردمی فردی غیر از او را در حاکمیت مصر بخواهد، او از قدرت کنار خواهد رفت. آوریل ۲۰۱۷ دیگر زمانی بود که وی تاکید کرد که ضد اراده مردمی در این کشور به حاکمیت خود ادامه نخواهد داد. او در می سال ۲۰۱۸ نیز در پی افزایش انتقادات از اوضاع اقتصادی مردم بار دیگر این وعده را مطرح کرد. ژانویه سال ۲۰۱۹ نیز بار دیگری بود که وی در دیدار با امانوئل مکرون همتای مصری خود این موضوع را برای پنجمین بار مورد تاکید قرار داد و گفت که اگر مردم مصر من را نخواهند، من فورا قدرت را کنار خواهم گذاشت.

ناظران سیاسی، آینده دشواری را برای حاکمیت کنونی مصر پیش‌بینی می‌کنند، البته تنها زمان است که روشن می‌کند آیا مطالبات عمومی مردم می تواند به سرمنزل مقصود خود برسد یا اینکه السیسی با استفاده از ابزارهای مختلف امنیتی یا رسانه‌ای اعتراضات عمومی را متوقف خواهد کرد.