تهران: کارهای سفارشی استقبال از نمایش‌های جنگی را کم می‌کند/ نمایش عاشقانه‌ای از جنگ در مسیر اجرا

به گزارش حلقه وصل، یکی از ژانرهای نمایشنامه‌نویسی در کشور ما و دیگر کشورها نمایشنامه نویسی جنگ و در ایران نیز دفاع مقدس است. در دوران گذشته که نویسندگان خودشان شخصا با جنگ و حال و هوای آن در ارتباط بودند، به صورت مستقیم می‌نوشتند اما پس از آن بیشتر از تخیلاتشان برای نگارش نمایشنامه استفاده کردند و شاید همین باعث می‌شود که ارتباط کمتری بتوانند با مخاطبان برقرار کنند.

با تمام شدن جنگ و آمدن دهه هفتاد در ایران نویسندگانی که خود جنگ را لمس کرده بودند، نمایشنامه‌نویسی در این باره را آغاز کردند و آثار خوبی هم در ادبیات، نمایشنامه‌ها و فیلم‌نامه خلق شد؛ چرا که این آثار توانست مردم را با خود همراه کند اما در دهه هشتاد تحول زیادی در تئاتر رخ داد. چهره‌های جدیدی به ویژه جوانان به این عرصه ورود کردند، هر چند که قدیمی‌ترها هم که خود جنگ را دیده بودند، دست از کار نکشیدند.

در دهه ۹۰ به تدریج تولیدات تئاتری در این ژانر از بین رفت و دهه شصتی‌ها هم کمتر به این عرصه ورود کردند و خود این اتفاقات باعث شد که چالش‌های زیادی در عرصه نمایشنامه‌نویسی جنگ در کشور ایجاد شود.

مهدی نصیری، منتقد، نمایشنامه‌نویس،‌ مدرس و کارگردان تئاتر که رییس کانون ملی منتقدان تئاتر و عضو کانون بین المللی منتقدان تئاتر جهان نیز هست، در این عرصه دستی بر آتش دارد. وی هم اکنون نمایشنامه «مرثیه باد» را در دست دارد تا برای اجرا آماده کند.

نصیری قبل‌تر نمایشنامه‌هایی همچون «نذار این خواب تعبیر بشه»، «گانتلت»،‌ «پرسه‌های زن راوی از رود تا رونیز» و «بر کنده سلخ» را نوشته و کارهای «اگه مرد کوچولویی پیدا می‌شد که می‌خندید»، «گانتلت» در ایروان، «مرگ یک زندانی آرام» را کارگردانی کرده است.

درباره شرایط نمایشنامه‌نویسی تئاتر با او به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم:

* شنیدیم که قرار است نمایشنامه‌ای درباره موضوع جنگ به صحنه ببرید، این نمایش در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

واقعیت این است که منتظر یک سالن خوب برای انتخاب هستیم، چند جلسه هم در این رابطه با برخی سالن‌ها صحبت کردیم تا نمایش «مرثیه باد» را بتوانیم به صحنه ببریم؛ ان‌شاءالله که در همین هفته آتی کار را بتوانیم شروع کنیم.

*قرار است در تماشاخانه دولتی به صحنه برود؟

بله تلاشمان این است که کار در تماشاخانه دولتی برود، اکنون مذاکراتی برای همکاری با حوزه هنری داشتیم و منتظر پاسخ آنها هستیم که به احتمال زیاد در همین سالن حوزه به اجرا برسد، همچنین کار دیگرم هم این است که یک تهیه کننده برای کار پیدا کنم.

درخواست دیگری هم برای اجرای یک نمایش دیگر برای سالن مولوی داشتم که برای شهریور ماه اجرا برود ولی فعلا درگیر همین نمایش مرثیه باد هستم تا تکلیفش مشخص شود.

*بازیگران نمایش چه کسانی هستند؟

سه بازیگر شامل خانم فریبا امینیان و آقایان رضا جوشنی و رضا حیدری این نمایش را اجرا خواهند کرد با آنها صحبت و مذاکرات نهایی انجام شده است، به زودی کار را شروع خواهیم کرد. ان‌شاءالله این نمایش بعد از ماه مبارک رمضان به صحنه خواهد رفت.

*محتوای آن چگونه به جنگ و دفاع مقدس مرتبط شده است؟

ابتدا این را بگویم که نمایشنامه برگزیده تئاتر فجر سال 91 است، یعنی در دوره‌ای که آقای امینی دبیر جشنواره بودند متن این کار برگزیده شد. یک مرتبه هم قبل‌تر این کار اجرا شده است.

نمایشنامه اقتباسی از یکی از داستان‌های کوتاه ابوتراب خسروی به نام مرثیه باد است، در واقع یک روایت عاشقانه از جنگ درباره دیده‌بانی است که در مکانی خدمت می‌کند و رابطه عاشقانه‌ای که با همسرش دارد، وجه دوگانه‌ای از مرگ و زندگی را نشان می‌دهد.

نمایش تقریبا شبیه کار قبلی است البته کار قبلی یک سری ویژگی‌های کمیک داشت که به شیرینی کار می‌افزود اما این کار تأکیدش بر روابط عاشقانه و بار احساسی آن در خانواده است.

*آیا محتوای کار برگرفته از واقعیت است؟

خیر، یک داستان کوتاه چند صفحه‌ای از کتاب «ویران» ابوتراب خسروی است که این داستان یکی از قشنگ‌ترین بخش‌های این کتاب است که من آن را اقتباس کردم و در جشنواره فجر سال 91 اجرا بردم و باز هم کار چند بار بازبینی شد و الان قرار است آن را کار کنیم.

*چطور است که همیشه بخش‌های کمدی مربوط به جنگ در نمایش‌ها کار را جذاب می‌کند و می‌تواند مخاطب را جذب کند؟

جنگ چون با ویرانی، خرابی و مرگ همراه است تلخ می‌شود، در عین حال که می‌تواند سوژه جذابی هم داشته باشد. همیشه دو وجه یک تقابل در جنگ دیده می‌شود و در نمایشنامه و داستان هم ما به این تقابل نیاز داریم؛ در عین حال جنگ تلخ است و مطمئنا وجه کمیک کمک می‌کند که داستان جذاب‌تر شود.

اما در فضای نمایشی ما این طنز وجود ندارد در عوض بار احساسی بین شخصیت‌ها پررنگ است، ما امیدواریم این لحن شاعرانگی و عاطفی که در این رابطه وجود دارد بتواند تا اندازه‌ای جایگزین تلخی و ویرانی جنگ باشد.

*آقای نصیری کارهای زیادی در عرصه نمایشنامه نویسی جنگ صورت گرفته است، چرا کمتر کارهایی بوده که در این زمینه درخشیده باشد؟

من فکر می‌کنم ما نمایشنامه‌ها و اجراهای خوبی در این عرصه داشتیم اما در مقایسه با کشورهای دیگر کمتر بوده است. همیشه در همه کشورها یکی از جذاب‌ترین موضوعات فیلم و تئاتر و داستان، جنگ است، چرا که اکثر کشورها متأسفانه درگیر جنگ بوده‌اند.  الان شاهد اجرای برخی آثار شاخص جنگ در تئاتر و سینمای آمریکا، لهستان، ژاپن و آلمان هستیم و اکثرشان هم برگزیده در مسابقات، ‌جشنواره‌ها و جوایز ادبی بوده‌اند.

اما در ایران به دلیل ضعیف بودن برخی نمایشنامه‌ها و کارهای سفارشی در این حوزه شروع قوی وجود نداشته و قدری شرایط با دیگر کشورها تفاوت کرده است. هر چند در این سه دهه بعد از دفاع مقدس شاهد کارهای خوبی هم بوده‌ایم. ما در دوره‌هایی کارهای خیلی خوبی از حمیدرضا نعیمی، حمید آذرنگ، دهقان، علیرضا نادری و ... داشته‌ایم اما این یک جریان فکری هنری دراین عرصه نبوده و تنها کارها معطوف به این بوده که قدرت و مهارت یک نویسنده را نشان داده است یعنی در برهه‌هایی از زمان یک سری آثار بوده‌اند که توانسته‌اند این حوزه را مطرح کنند.

من تصور می‌کنم یکی از علل این عدم موفقیت هم خوردن برچسب جنگ به کارها است و این در جذب مخاطب تأثیر گذاشته است، هر چند که خودم خیلی هم معتقد به این امر نیستم چرا که اگر کاری قوی باشد می‌تواند مخاطب خود را جذب کند.

*درست است کما اینکه می‌بینیم فیلم‌هایی که امروز ساخته می‌شود در عرصه جنگ درصورتی که کیفیت خوبی داشته باشند می‌تواند مخاطبشان را پیدا کنند، پس چرا این اتفاق برای تئاتر رخ نداده است؟ آیا این کم کاری از سوی نمایشنامه‌نویس‌ها و کارگردان‌های ما نبوده است؟

من فکر می‌کنم این امر به خاطر کارهای بی کیفیت و سفارشی است که تولید شده و نقش حمایت‌ کننده‌ها هم خیلی تأثیرگذار است. به طور مثال ای کاش حمیدرضا آذرنگی که چند نمایشنامه خوب و قوی در این حوزه دارد، علیرضا نادری و دیگران را حمایت بیشتری می‌کردیم، اینها نباید از این عرصه خارج شوند و نهاد مسئول نباید اجازه دهد که این افراد به این راحتی سبک و سلیقه‌شان را تغییر دهند.

بنابراین به نظر من حمایت اگر از این افراد بیشتر شود، شرایط برای کار در این عرصه هم بهتر خواهد شد.

*نکته‌ای هم درباره رمان‌ها و داستان‌هایی است که از زندگی واقعی افراد مواجه با جنگ تحمیلی وجود دارد، از این دست کتاب ها می‌توانیم خیلی برای نگارش نمایشنامه استفاده کنیم....

ببینید این امر دو وجه دارد، یا نویسنده و هنرمند باید سراغ این موضوعات برود که درستش هم همین است یعنی به جای تخیل در این عرصه دفاع مقدس و جنگ بهتر است که به مستندات رجوع شود و نویسنده تحقیق و کار کند و تبدلیشان به متون خوب نمایشی کند.

از سوی دیگر قدری در این عرصه کارهای خوب و با کیفیت نیازمند سفارش هم هست. این اتفاق گهگاه می‌افتد اما همیشگی نیست، به علاوه اینکه اکثر کسانی که در عرصه دفاع مقدس کار می‌کنند هنرمندان جوان هستند و نگاه جشنواره‌ای هم بینشان زیاد است و این امر باعث شده که خیلی حوصله و وقت برای تحقیق و پژوهش نداشته باشند بنابراین سراغ این موضوعات کمتر نمی‌روند.

در نهایت من فکر می‌کنم بیشتر کارهای بی کیفیت این عرصه به واسطه تخیل صرف بدون پشتوانه درست و واقعی مستند است. این اتفاق اگر بیفتد و از منابع مستند توسط نویسندگان استفاده شود، مطمئنا خیلی کارهای بهتری تولید می‌شود.

*وضعیت تئاتر را بعد از تغییرات مدیریتی هنرهای نمایشی چطور می‌بینید، آیا چالش‌های این عرصه امسال کمتر خواهد شد؟

تا جایی که من مطلع هستم یک مجموعه اختیارات و مسئولیت‌هایی مدیریت فرهنگی دارد که باید در کنار بدنه تئاتر قرار گیرد تا اتفاقات مثبت رخ دهد. آقای شهرام کرمی به واسطه سابقه مدیریتی‌اش و اینکه از خود تئاتر است همه امیدوار هستند که اتفاقات بهتری بیفتد و البته باید به او هم کمک شود تا بتواند وضعیت را برای آینده تئارت بهتر رقم بزند.

من فکر می‌کنم شرایط تئاتر امسال بهتر خواهد شد اما این امر مستلزم این است که هم مدیرانی که سیاست‌گذاری در این عرصه دارند کمک بیشتری گرفته شود و هم از سوی هنرمندان این همگرایی دیده شود.