آثار ترجمه‌‌ای، نوجوان را از ادبیات بومی دور می‌کند

به گزارش حلقه وصل، والدینی که از کودکی بچه‌هایشان را با کتاب خواندن انس می‌دهند یکی از میوه‌های این روش تربیتی را در دوران نوجوانی فرزندشان می‌چینند. سنی که نوجوان در حال کشف علائقش است و از آن‌ طرف دوست دارد از موضوعات مختلف هم سردر بیاورد. نوجوان کتاب‌خوان علائق و دوست‌داشتنی‌هایش را از راه کتاب خواندن زودتر و بهتر به دست می‌آورد.

ادبیات نوجوان که البته اغلب با عنوان «کودک و نوجوان» معرفی می‌شود از رده‌های پر چالش در حوزه نویسندگی و شعر است. رده‌ای که صاحب‌نظرانش می‌گویند متولی خاصی ندارد، نویسندگانش بین این حوزه و حوزه بزرگ‌سال در رفت‌ و آمدند و ترجمه‌های دم‌دستی بلای جان آن شده است.

به بهانه اینکه نمایشگاه بین‌المللی کتاب برای سی و دومین بار برپاشده است و این روزها نوجوانان زیادی در غرفه‌ها و شبستان مصلی امام خمینی (ره) برای پیدا کردن کتاب‌های موردعلاقه‌شان قدم می‌زنند؛ باخانم «بهنازضرابی‌زاده» نویسنده رمان‌های نوجوان و مدرس کانون پرورش فکری گفت‌ و گو کردیم. خانم ضرابی‌زاده در این گفت‌ و گو از وضعیت رمان‌های نوجوان گفته‌اند و توصیه‌هایی هم برای والدین و نوجوانان کتاب‌خوان داشته‌اند. بهناز ضرابی‌زاده نویسنده کتاب‌های «دختر شینا» ، «گلستان یازدهم» و «مرغ شل» و چند عنوان کتاب دیگر است.

کتاب نوجوان نباید گران باشد

وضعیت کتاب نوجوان در ایران بسیار دوره‌ای است. یک دوره اتفاقات خوبی می‌افتد و نویسندگان آثار خوبی منتشر می‌کنند اما یک دوره هم رکود کامل در نوشتن رمان نوجوان پیش می‌آید.

نویسندگانی که به‌صورت حرفه‌ای در حوزه نوجوان فعالیت می‌کنند بسیار کم هستند. از آن‌طرف خیلی از این افراد بین ادبیات کودک و نوجوان و بزرگ‌سال در رفت‌ و آمد هستند و چون همه توانشان را در حوزه کودک و نوجوان به کار نمی‌گیرند این حوزه گاهی دچار افول می‌شود.

نویسنده، ناشر و مخاطب یک چرخه هستند که ارتباط مداوم آن‌ها باهم باید رعایت بشود. از آن‌طرف قیمت کتاب هم برای نوجوان باید قیمت معقولی باشد چون نوجوان نمی‌تواند مثل یک بزرگ‌سال برای خرید کتاب هزینه کند.

آثار ترجمه‌‌ای، نوجوان را از ادبیات بومی دور می‌کند

رمان‌های نوجوان ترجمه‌ای در کشور ما بسیار زیاد شده است. شاید حتی استقبال هم از این‌ دست رمان‌ها زیاد باشد. اما اکثر این کتاب‌ها فرهنگ مغایر با ارزش‌های اجتماعی و دینی ما را هم وارد ذهن نوجوان می‌کنند.

سن نوجوان سن هویت‌یابی و پیدا کردن الگو برای خودش است. نوجوان حتی ممکن است برای حل مشکلاتش از راه‌ حل یا روش‌های قهرمان این دست کتاب‌ها کمک بگیرد که آن روش‌ها مغایر بافرهنگ ما باشد.

از آن‌ طرف طیف وسیع کتاب‌های ترجمه‌ای به حرفه نویسندگان داخلی هم لطمه می‌زند. هرچقدر که این موج ترجمه زیادتر بشود بازگشت نوجوان به سمت ادبیات ملی و فرهنگ بومی ما در کتاب‌خوانی سخت‌تر می‌شود. به‌هرحال بحث معیشت هم در حوزه کتاب مهم است و حتی بعضی از ناشران همیشه به دنبال این هستند که به‌عنوان اولین بنگاه انتشاراتی، کتابی خارجی که مورد اقبال قرارگرفته را ترجمه و وارد بازار کنند.

نویسندگان ایرانی باید آثار خارجی را نقد کنند

در حوزه نوجوان بیشتر از بزرگ‌سالان عنوان‌بندی کتاب و تصویرسازی اهمیت دارد. اما بیشتر از همه این قصه است که کتاب را موفق یا غیر موفق می‌کند و پیدا کردن قصه مناسب نوجوان کاری سخت است. به همین خاطر من معتقدم نویسندگان ایرانی باید کتاب های ترجمه را مطالعه کنند و از ویژگی های مثبت سوژه یابی و عناصری که باعث شده این کتاب ها موفق شوند بهره ببرند و آثاری با آن معیارها و ویژگی های مثبت و برجسته خلق کنند. هم‌چنین بایدکتاب را به‌صورت حرفه‌ای نقد کنند و ببینند چه ویژگی‌هایی داشته که آن را به کتابی موفق تبدیل کرده است. البته نه از همه رمان‌های خارجی یا ترجمه‌ شده بلکه رمان‌های برجسته‌ای که نظر منتقدان را جلب کرده‌اند.

حتی رمان‌های خارجی که مورد اقبال نوجوانان ما قرار گرفته است هم نمونه‌های خوبی هستند برای اینکه نویسندگان حوزه نوجوان بتوانند با ذائقه این قشر آشنا بشوند.

توزیع کتاب نوجوان در شهرستان‌ها مناسب نیست

وظیفه بعدی برای بهبود وضعیت کتاب‌خوانی نوجوان‌ها بر عهده ناشرین است. سال‌هاست که گفته می‌شود کتاب‌های حوزه نوجوان در شهرستان‌ها توزیع مناسبی ندارد. خوشبختانه این روزها امکان تهیه کتاب به‌صورت اینترنتی هست اما شاید این روش هم برای همه در دسترس نباشد. برای همین توزیع فیزیکی کتاب در اولویت است.

درواقع همان‌قدر که برای ادبیات بزرگ‌سال وقت گذاشته و تبلیغ می‌شود باید برای ادبیات نوجوان هم وقت صرف کرد.

ناشر و نویسنده، معیار کتاب خوب هستند

 واقعیت این است که در سن نوجوانی، افراد خودشان کتاب موردعلاقه‌‌شان را برای خواندن انتخاب می‌کنند و اگر کتابی باب میل‌شان نباشد آن را نمی‌خوانند. اما والدین قطعاً می‌توانند به این انتخاب‌ها جهت بدهند. این جهت دادن هم با آموزش و آگاهی دادن میسر می‌شود. مثلاً ویژگی‌های یک کتاب خوب را به آن‌ها یاد بدهند.

من  اگر بخواهم کتاب نوجوان خوبی تهیه کنم اول سراغ ناشر خوب می روم. ناشری که در این زمینه به او اعتماد دارم و می دانم با تجربه است و  کتاب های خوبی برای نوجوانان منتشر می کند. از آن‌ طرف ناشر خوب، نویسنده خوب را می‌پذیرد. نویسنده‌ای که سال‌ها کار کرده و آثار شناخته‌شده‌‌‌ای دارد که در چهارچوب و معیارهای فرهنگ دینی و بومی ماست، از معیارهای انتخاب یک کتاب خوب است.

هم کتاب بخریم، هم امانت بگیریم

اگر نوجوانی بخواهد خواننده حرفه‌ای باشد یا بعدها نویسنده بشود باید در حوزه ادبیات نفس بکشد. پیگیری خلاصه کتاب‌ها یا نقد کتاب‌ها که بعضی از ناشرها منتشر می‌کنند کمک بزرگی به این ماجراست. نوجوان علاقه‌مند باید دائم پیگیر به‌روزترین‌ها در حوزه کتاب و در سن مناسب خودش باشد. خوب‌ها را بخواند و از مطالعه نقد و خلاصه سایر کتاب ها غافل نشود. شرکت در جلسات نقد و بررسی کتاب‌ها  نیز که در مکان‌های فرهنگی برگزار می‌شود هم مفید است.

از آن‌طرف ما و فرزندان‌مان از کتاب‌خانه‌ها غافل شده‌ایم. همیشه لازم نیست کتاب را بخریم بلکه می‌توانیم آن را امانت بگیریم. در این مکان‌ها می‌شود از تجربیات و دانش کتابدارها یا مسئولان فرهنگی هم برای اینکه بهتر و مفیدتر مطالعه کنیم، استفاده کرد.

جایی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اکثر شهرها شعبه دارد و یکی از بهترین مکان‌هایی است که نوجوانان برای کتاب‌خوانی می‌توانند به آن مراجعه کنند.کانون‌های پرورش فکری معمولا کتابخانه‌هایی غنی دارند و هرچند ماه یک‌بار هم این کتابخانه‌ها شارژ می‌شوند. برنامه‌های نقد کتاب هم در کتاب‌خانه‌های کانون برگزار می‌شود که گاهی نویسندگان آثار هم در آن‌ها شرکت می‌کنند.

منبع: فارس