چهار سریالی که برای امام خمینی(ره) ساخته شد

سرویس پرونده_ میثم حق‌وردی: این چهار اثر تمام سهم بنیانگذار بزرگ‌ترین انقلاب قرن بیستم از آنتن سریال‌های رسانه ملی است. سریال‌هایی که وجه مشترک آنها، عدم ماندگاری در ذهن مخاطب است و اینکه هیچ کدام «الف ویژه» نیستند!

***

آفتاب و زمین

تولید سریال «آفتاب و زمین» در اواخر دهه 70  آغاز و اوایل دهه 80 پخش این سریال از شبکه دو سیما آغاز شد. این سریال بر اساس فیلمنامه «جلیل عرفان منش» و به تهیه‌کنندگی «علیرضا سجادپور» ساخته شد. «آفتاب و زمین» روایت خود را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام و مبارزات او با خوانین منطقه آغاز می‌کند و به مقطع تولد امام خمینی(ره) تا دوران شش ماهگی می‌رسد. این مقطع با دوران حکومت ناصرالدین شاه همزمان است و به دلیل سلطه خان‌ها بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آنها و مردم شکل می‌گیرد. قرار بود سریال در گام‌های بعدی به مقاطع دیگر زندگی ایشان بپردازد اما هیچ‌گاه چنین ادامه‌ای ساخته نشد.

در ساخت این سریال، کتاب خاطرات مرحوم آیت‌الله پسندیده به عنوان یکی از عمده‌ترین منابع تحقیقی مورد توجه قرار گرفت و «ولی الله مومنی» نقش پدر امام را ایفا کرد. علت اصلی انتخاب وی برای این نقش نیز چهره کمتر شناخته شده و تسلط بیانی وی برای خواندن متون و خطابه‌ها بود. شمقدری پیش از آن مستندی با عنوان «روایت انقلاب» را نیز با موضوع زندگی امام خمینی(ره) ساخته بود.

این فیلم ـ مجموعه قرار بود با نام «صنوبر» در صدمین سالگرد تولد امام خمینی(ره) ساخته و عرضه شود اما با چند سال تاخیر، سال 81 مقابل دوربین رفت و بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال 81 حضور یافت و سپس بدون نمایش در سینماها در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد.

صنوبر به تهیه‌کنندگی «مهدی همایونفر» و سرمایه‌گذاری مشترک موسسه «عروج فیلم» و «شبکه یک سیما» ساخته شد. عروج فیلم زیرمجموعه موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) است که وظیفه تولید آثار نمایشی در این زمینه را برعهده دارد.

راعی در این اثر، به رخدادهای تاثیرگذار نوجوانی و فاصله 13 تا 16 سالگی امام خمینی(ره) می‌پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول و هجوم بیگانگان به ایران همزمان است. امیر مفخم که خود زمانی از مشروطه‌خواهان بود و در فتح تهران نیز حضور داشت، حالابه یک دیکتاتور تبدیل شده است. در چنین شرایطی که احمد شاه قاجار قصد دارد پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل کند، تاجران انگلیسی، غله شهر خمین را برای متفقین خریده و با خود می‌برند. این مساله باعث بروز قحطی در خمین می شود. مردم به خوردن حیوانات مرده روی می‌آورند و گرسنگی و بیماری‌های مسری جانشان را می‌گیرد.

سازندگان به دلیل تغییرات فراوان جغرافیایی از خمین (محل واقعی وقوع رویدادها) صرف نظر کردند و سریال با ساخت تمامی دکورها در منطقه «کوهپایه» اصفهان، مقابل دوربین رفت. ایفای نقش نوجوانی امام خمینی(ره) نیز به یک نوجوان نابازیگر سپرده شد که پس از این فیلم، در اثر نمایشی دیگری حضور نیافت.

سال‌های حادثه

این سریال در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج در 10 قسمت و سه فصل تولید شده است. نقطه اتصال این سه فصل نیز شخصیتی به نام «احمد علی» است که در سال‌های انقلاب به دنیا می‌آید و در 9 سالگی با ارسال نامه‌ای به امام(ره)، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می‌گوید. او به دعوت امام به تهران می‌آید اما با فوت امام خمینی(ره)، دیدار در جماران میسر نمی‌شود. احمد علی در فصل سوم سریال ـ سال 91 ـ به یک دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم‌های غرب حضور دارد.

دست‌مایه تحقیقی و پژوهشی این سریال کتابی است که دست‌خط‌ها و پاسخ‌های امام(ره) به نامه‌های کودکان و مردم در آن موجود است. ایفای نقش حضرت امام(ره) در دوران کهنسالی ابتدا به ولی‌الله مومنی، بازیگر نقش پدر امام در سریال «آفتاب و زمین» پیشنهاد شد، اما انتشار تصاویر تست گریم وی، واکنش‌هایی منفی را پدید آورد و به همین دلیل «محمد آزادی» جایگزین وی شد. این سریال تاکنون با حواشی خبری فراوانی مواجه بوده است اما قضاوت نهایی درباره آن هنوز زود است.

روح الله

قرار بود در ایام دهه فجر سال گذشته سریال «روح‌الله» از شبکه دو سیما پخش شود اما مشکلات مالی تلویزیون، به این پروژه نیز آسیب زد و مانع از تکمیل تمامی قسمت‌های آن شد. به همین دلیل در دهه فجر سال گذشته چند قسمت آن از سیما نمایش داده شد و اخیرا در ایام ارتحال امام خمینی، قسمت‌هایی تازه از این سریال روی آنتن رفت. قسمت‌هایی که هرکدام حاوی قصه‌هایی مستقل است و برداشت‌هایی از زندگی امام(ره) و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی که به دیدار این حضرت می‌آمدند را روایت می‌کند. فیلمنامه این سریال توسط «سعید نعمت الله» نوشته شده است. در ساخت هر قسمت تلاش شده تا حس و حالی شاعرانه بر کار حاکم باشد. به دلیل دیده نشدن و نمایش قسمت‌های محدودی از این سریال، نمی‌توان درباره آن قضاوتی کامل کرد اما به نظر می‌رسد سریال با ترسیم فضایی ملموس و پرداخت غیرمستقیم به موضوع، نتیجه متعادلی گرفته است.

آنچه در این میان بیش همه به چشم می‌خورد آن است که سریال‌های تلویزیونی با وجود پیشرفتی که به لحاظ محتوا و تکنیک در طول سال‌های گذشته کرده‌اند، اما موضوع امام(ره) یا پرداختن به مسائلی از این دست چندان در حوزه دغدغه‌های جدی مدیران تلویزیون درحوزه سریال نیست تا برای آن بودجه‌های هنگفت سریال‌های الف ویژه کنار بگذارند. امام(ره) هنوز هم در رسانه ملی غریب است. شاید هم تلویزیون با تجربه تلخ شکست در سریال «کلاه پهلوی» دیگر حاضر به انجام چنین اقداماتی نیست.