جنبش کتاب‌بازها علیه رکود

به گزارش حلقه وصل، نمایشگاه کتاب تهران، نقطه اوج نشر کتاب در سال جاری خواهد بود. آیا بعد از آن رکود را تجربه خواهیم کرد؟

فردا نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کارش را آغاز می‌کند و علاقه‌مندان به کتاب از سراسر ایران راهی مصلی می‌شوند و به غرفه‌های مختلف نمایشگاه سر می‌زنند که با تخفیف ویژه نمایشگاه یا با استفاده از بن‌های خرید، کتاب‌های مد نظر خود را و چه بسا نیاز یک سالشان را بخرند و به خانه برگردند. تقریباً تمام ۳۱ دوره قبل، نمایشگاه همین روال را طی کرده است؛ نمایشگاه همیشه در حکم یک فروشگاه بزرگ کتاب بوده که ناشران از حذف سیستم توزیع و فروش بهره‌مند شده‌اند و مردم از تخفیف‌های ویژه، اما امسال چند چالش جدی نمایشگاه را گرفتار کرده است؛ چالش‌هایی که می‌تواند به ماهیت فروشگاهی آن لطمه قابل توجهی بزند و آینده صنعت نشر را در هاله‌ای از ابهام و تردید فرو ببرد. درباره برخی از این چالش‌ها پیش از این هم نوشته‌ایم و تلاش برای خوشبینی در آستانه برگزاری سی‌و دومین دوره نمایشگاه هم راه به جایی نخواهد برد وقتی مهم‌ترین و اصلی‌ترین کارکرد نمایشگاه کتاب تهران یعنی خرید و فروش کتاب مختل شده است. حالا قرار است این نمایشگاه برگزار شود و تمام شوق ناشران برای انتشار و میل مخاطبان به خرید کتاب فروکش کند. در روزهای بعد از نمایشگاه، بازار نشر حتماً نیازمند توجه و تدبیر ویژه است؛ تدبیری که به کنترل قیمت کاغذ و واردات سفارشی و مدیریت شده ختم نخواهد شد.

بی‌ثباتی نرخ ارز چه تاثیراتی بر نمایشگاه کتاب داشته؟

کاغذ قرار بود یارانه‌ای باشد و حالا یکی از آن حوزه‌هاست که بیشترین واکنش‌ها به افزایش قیمت دلار را بروز داده و به جایی رسیده که قیمتش ۵۰۰ درصد افزایش داشته است. طبیعی است این صعود سرسام‌آور نتایج فاجعه‌باری داشته باشد که از ساده‌ترین آنها می‌توان به شمارگان ۲۰۰ و ۳۰۰ تایی اشاره کرد و کاهش قابل توجه تعداد عناوین کتاب‌ها. حالا در این اوضاع، ناشران گرد هم جمع شده‌اند که کتاب‌هایشان را به طور مستقیم به دست مشتریان برسانند. حتی بعد از تخفیف‌های ویژه نمایشگاه هم بعید است قیمت کتاب برای علاقه‌مندان مقرون به صرفه باشد. آخرین روز بهمن‌ماه، صابر محمدی در گزارشی به افزایش قیمت کتاب در نمایشگاه تهران پرداخت و ابعاد آن را بررسی کرد که بر اساس این گزارش، قیمت هر صفحه کتاب در نمایشگاه ۲۴۶ تومان پیش‌بینی شده بود. شاید این پیش‌بینی به وقوع نپیوسته باشد و مثلاً امروز بتوان یک کتاب ۲۶۰ صفحه‌ای را به قیمت ۴۰ هزار تومان و معادل تقریباً هر صفحه ۱۵۳ تومان خرید، اما همچنان کسی نمی‌تواند منکر تورم بی‌سابقه قیمت کتاب شود. اگر این نکته را در نظر بگیریم که تعداد کثیری از علاقه‌مندان به کتاب، مصرف یک‌سال یا بخش عظیمی از نیازشان به کتاب را هر سال در نمایشگاه برآورده می‌کردند، باید پرسید بعد از اتمام نمایشگاه چه اتفاقی در بازار نشر رخ خواهد داد و آیا آمار فروش کتاب از سال‌های قبل هم کمتر نخواهد شد؟

دوران پسا نمایشگاهی چطور خواهد بود؟

شمارگان کتاب‌ها متاسفانه به ۲۰۰ یا ۳۰۰ نسخه رسیده است. البته بماند که برخی ناشران ممکن است حتی یک نسخه کتاب منتشر کنند، اما در بهترین حالت شمارگان کتاب‌ها از ۵۰۰ نسخه بالاتر نخواهد رفت. بدون تردید کتاب‌هایی که ناشران برای نمایشگاه کتاب تهران تدارک دیده‌اند، با همین تعداد منتشر شده و اگر فرض کنیم که این تعداد در نمایشگاه به فروش برسد، بعد از اتمام نمایشگاه دیگر خبری از این کتاب‌ها نخواهد بود، مگر این‌که میزان استقبال از یک کتاب به اندازه‌ای برسد که ناشر بعد از نمایشگاه، چاپ‌های بعدی آن را آماده کند که اگر چنین شود جزو موارد استثناست و نه قاعده. همچنین بعید است که ناشران بعد از نمایشگاه عناوین جدیدی منتشر کنند و احتمالاً به نشر چند عنوان کتاب تا پایان سال بسنده خواهند کرد. در گزارش ۱۹ فروردین درباره نمایشگاه کتاب، صحبت‌ها و نظرات چند ناشر را به نمایندگی از صنف ناشران منعکس کردیم که بر این پیش‌بینی صحه می‌گذارد و وضعیت نشر بعد از نمایشگاه کتاب را غیرقابل پیش‌بینی می‌کند.

نمایشگاه سی و دوم چه دستاوردهایی خواهد داشت؟

نمایشگاه کتاب امسال، تفاوت دیگری با نمایشگاه‌های قبل از خود دارد و آن هم به زمان برگزاری آن مرتبط است. هرسال در نیمه‌های اردیبهشت بساط غرفه‌ها برپا شده بود، اما امسال تقریباً ده روز زودتر از دوره‌های قبل نمایشگاه برگزار می‌شود. احتمالاً این تغییر زمان به دلیل قرار گرفتن در آستانه ماه مبارک رمضان است و احتمال همزمانی با نمایشگاه بین‌المللی قرآن. ولی به هر حال این تغییر زمان، برگزارکنندگان را با مشکلاتی در برنامه‌ریزی مواجه کرده و چه بسا کیفیت برگزاری نمایشگاه علی‌رغم همه تلاش‌ها از سال‌های قبل کمتر باشد. همچنین امسال مهم‌ترین برنامه بخش بین‌الملل نمایشگاه، حضور چینی‌ها است و چند ناشر خارجی که در شرایط تحریم به سختی دعوت شده‌اند و دست کم تا فردا نمی‌توان درباره کیفیت حضورشان اظهار نظر کرد. به نظر می‌رسد آسمان هم سر ناسازگاری گذاشته و دست کم در روزهای اول جشنواره، وضعیت نامساعد جوی ممکن است استقبال از نمایشگاه را کاهش دهد، ضمن این‌که وقوع سیل در چند استان کشور و شرایط بحرانی در این استان‌ها سبب شده از تعداد شرکت‌کنندگان بالقوه در نمایشگاه تهران نیز کاسته شود. با تمام این گرفتاری‌ها نمایشگاه کتاب تهران برگزار می‌شود و چه خوب که این اتفاق رخ می‌دهد اما دستاوردهای چنین نمایشگاهی چه خواهد بود، گرچه توقع تدبیر از دولت تدبیر و امید در این شرایط کمی رویایی است، اما شاید بهترین اتفاق همین باشد که محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد پنجشنبه گذشته در نشست خبری نمایشگاه مطرح کرده بود و آن هم کاهش تصدیگری دولت است و سپردن بازار نشر به خود ناشران.

منبع: روزنامه جام جم